👩 - Tâm, em ngồi xuống đây nghe chị nói. Từ thật lâu rồi sang đây, chị em mình học hai nơi, ít khi gặp nhau, mà dẫu có gặp nhau chị cũng không muốn em buồn nên chỉ hỏi thăm việc học hành, sức khỏe. Em còn nhớ lần đi Groenendal năm ngoái, khi em mới qua, mùa thu thật đẹp, lá chín vàng trên ngàn cây và trên mặt hồ tĩnh mịch, em hỏi sao chị như buồn xa xôi? Chị giấu em bảo vì nhớ má. Em có biết đâu rằng nỗi buồn đó chị đã buồn cho em. Chị thất vọng khi nghe em nói lên niềm mơ ước tương lai, ngày nào đó thành tài trở về em sẽ giàu, sẽ có danh vọng, sẽ giao thiệp với giới thượng lưu trong xã hội, em sẽ mời chị dự những buổi tiếp tân sang trọng, có khiêu vũ, có nhạc, có những người tăm tiếng, có những ca sĩ... Tâm ơi, sao em tầm thường quá? Sao em không nghĩ đến những bác phu xích lô còng lưng đưa khách giữa trời nắng trưa như lửa đốt, những đứa bè nghèo khổ, tăm tối sống trên rác rưởi của Bàn Cờ, Vườn Chuối, những mãnh đời đau khổ, đua chen, lừa lọc và còn gì nữa, em kể tiếp cho chị nghe đi! Chị không giận em đâu, chị hiểu tại sao, tại nhà mình khá giả, em chưa bao giờ phải đem cầm một cái đồng hồ để có vài trăm mua sách, em chưa bao giờ đặt mình vào vị trí của những đứa con bác ba lao công, cầm mảnh bằng trung học đi tìm việc làm mòn giày chưa được đã bị động viên ra Đồng Đế, tập nghề giết người, đày đọa thân xác như thú vật. Em chưa bao giờ chịu khó suy nghĩ về bài toán xã hội bất công, kẻ giàu có hà hiếp người nghèo khổ. Bên cạnh đó, khi em vừa tập tễnh đi học i tờ, em đã hàng ngày hát bài ca suy tôn "Ngô chí sĩ", "Quyết tâm diệt cộng", thấy những hình ảnh ghê tởm bên đường, đầu óc non nớt của em đã in đậm một niềm sợ hãi vô biên. Em vẫn là đứa con học giỏi nhất nhà, ba cưng chiều nên em muốn gì được nấy. Tuổi trẻ đam mê, em vui chơi với bạn bè, vô ý ham thích nếp sống phóng túng, rong chơi, rồi phòng trà, rồi piscine, rồi xi-nê, âm nhạc, những thứ đó em có sẵn bên tầm tay, em còn thì giờ nào đâu để một lần nào đó thử đặt lại vấn đề căn bản cuộc đời, hữu hay vô lý? Cho tới những điều đó chị cũng tha thứ cho em vì đối với chị em vẫn chỉ là một đứa trẻ con cho tới ngày chị ra đi. Không, em đừng nghĩ rằng chị sẽ thuyết phục em để binh vực mù quáng một lý tưởng nào. Chị thương em lắm và chị muốn cùng em đi tìm một lẽ phải, để sống làm sao cho đáng sống, để suy nghĩ làm sao cho xứng đáng người có học.

👧 - Em ạ, lần đầu tiên chị băng khoăng và cảm thấy có cái gì không hợp tình hợp lý trong cuộc sống trưởng giả của chúng mình, em biết nhưng em không hiểu gì hết. Ngày đó vào mùa bãi trường, cây phượng trước sân nhà mình nở bông đỏ thắm, má của thím hai giúp việc nhà dẫn đứa con gái nhỏ của thím lên thăm, đứa bé ốm yếu lủi thủi trong xó bếp cầm chém cơm chan nước cá ăn ngốn nghiến một mình, trong lúc thím phải đút cơm cho em Thúy từng muỗng, ngọt ngào dỗ dành sợ Thúy không ăn thiếm bị rầy. Chị là cô học trò mười bảy tuổi lòng rạt rào yêu thương, yêu tất cả, có khi một cách vô cớ, vậy mà chị cũng đã thấy cái cảnh đó là chuyện thường tình. Bỗng đứa bé đụng nhằm cây ghi ta của em dựng bên tường làm rớt xuống gạch. Em không bằng lòng, bỏ cơm vùng vằn đem đàn đi cất. Thiếm hai sợ em phật ý rầy đánh con, đứa bé chưa được mẹ ôm vào lòng vỗ về đã bị đòn khóc tức tưởi. Tiếng nấc nghẹn nhỏ nhoi của nó bỗng đi vào thật sâu trong trái tim chị, xoáy mạnh vào niềm tin yêu cuộc đời của chị và ghi ở đó mãi mãi một vệt đen, nhân chứng của nỗi thống khổ trên đời. Buổi cơm đó chị ăn không ngon. Em cũng hối lỗi nhưng chỉ hối lỗi suông mà thôi. Và chị lớn lên vào dịp đó. Rồi cái gì chị cũng thấy không hợp lý. Quả thật có một lớp người sống trên mồ hôi nước mắt của những người nghèo khổ. Và bên trên họ là những bà Nhu, bà Có, những Nguyễn Khánh, Tôn Hoàn. Từ ông Kỳ, ông Thiệu cho tới đám tỉnh trưởng, quận trưởng, ... Tất cả như một đàn chuột lớn, chuột nhỏ đụt khoét ngân quỹ, làm tình làm tội dân lành, hà hiếp, bóc lột đến tận cùng người đồng loại. Em có biện hộ được cho bọn họ không? Tại chiến tranh à? Em nói đúng, nhưng đúng một cách mỉa mai. Bởi vì nếu không có chiến tranh thì đám tay chân của thực dân Pháp còn sót lại đó đã không leo lên làm tổng thống, thủ tướng, trung tướng, đại tướng, cầm tù, đánh đập người tốt, giết chết người yêu nước, trọng dụng bọn đầu trộm đuôi cướp. Tại chiến tranh nên dân nghèo, điều đó có lý, nhưng tại chiến tranh mà người ta "bị bắt buộc" thành triệu, tỉ phú, có thêm đồn điền, building, vàng bạc thì chị nghĩ rằng họ sẽ làm hết sức để chiến tranh kéo dài, dài mãi mãi nếu cần.

🧕 - Họ hèn mạt! Muốn bảo vệ "tự do" hay nói trắng ra, muốn bảo vệ gia tài kếch sù thì cứ đem xương máu ra mà chống đỡ, sao lại ép buộc thanh niên ra chết như rạ để ngồi an hưởng. Em coi đó, trong lúc ai cũng thèm khát hòa bình, nhà cầm quyền Thiệu Kỳ Hương lại ban bố tình trạng chiến tranh để tự do bắt bớ, đàn áp những người dám bày tỏ khát vọng đó của mình. Tâm ơi, ngày Anh Hai chết, em còn nhỏ, má giao em cho chị giữ, lặn lội vào rừng tìm xác con. Ba hôm sau, khi đám lính Tây rút khỏi nơi phục kích má mới đến được nơi anh chúng mình nằm chết, dòng máu đã khô trong lòng đất và cơ thể cơ hồ tan rã. Má ẳm xác Anh Hai vào lòng, gỡ những con dòi bọ trong mắt bằng tất cả tình thương yêu trên trời đất, rồi bó trong chiếc chiếu chôn ngay bên dòng suối. Đó là những dòng máu và những nước mắt đau khổ, tinh khiết nhất trên đời. Gần hai mươi năm rồi chị vẫn thường nhớ lại câu chuyện, có khi để thương má, thương anh, có khi để hãnh diện với bạn bè được làm em người liệt sĩ. Nhưng lần này chị bỗng nghe căm giận những ai muốn bom đạn còn tàn phá quê hương, muốn máu còn đổ để củng cố địa vị, cơ đồ. Và những đứa con trai như em sao cứ cuối đầu vâng dạ, không dám một lần tự hỏi cuộc chiến này từ đâu đến, và sẽ đi về đâu. Em sẽ được yên thân với số tiền chuyển ngân. Chị chúc em như ý nhưng chị không tin đó là điều phải làm để sống cho đáng sống. Hay em cũng ao ước chiến tranh còn kéo dài thêm nữa để sau này em sẽ về làm ngài bộ trưởng, phụ mẫu chi dân?

👸 - Tâm, em không nghe sung sướng nhìn thấy nước mình hòa bình, rồi cả mọi người dốc lòng xây dựng đất nước, nơi nơi rộn tiếng cười reo? Em không thấy hạnh phúc khi làm việc để phục vụ hơn là để lãnh tiền sao? Em học Y khoa, trong thâm tâm em muốn trị bệnh, cứu giúp nhân loại hay để trở thành bác sĩ mỗi tháng thâu cả trăm ngàn đồng chất đầy tủ? Chị xin lỗi nếu làm em buồn đôi chút để em tiến lên, còn hơn là nuôi dưỡng những tình cảm lợt lạt, những chuyện nắng mưa thoắt đi thoắt đến chẳng ra đâu. Em bảo tại hồi đó tới giờ không ai nói cho em nghe, với lại em vẫn nghĩ rằng Mặt trận Giải phóng là hà khắc và em sợ? Chị hỏi em điều này: em hãy tìm cho chị những điểm khác nhau giữa những cuộc cách mạng trong lịch sử nước mình ngày xưa với cuộc cách mạng giải phóng ngày nay. Khi Hưng Đạo Vương giết bọn Trần Ích Tắc theo Mông Cổ; Lê Lợi, Nguyễn Trãi ra hịch Bình Ngô Đại Cáo tố giác bọn theo quân nhà Minh, Nguyễn Huệ đuổi quân Thanh cùng bọn Lê Chiêu Thống rước voi về giày mả tổ và gần đây khi Ký Con giết những tên mật thám theo Tây em có bảo họ hà khắc và em có sợ không? Chỉ có bọn bán nước cầu vinh mới sợ lửa giận của cách mạng em à. Thời nào cũng vậy, bọn người đi áp bức luôn luôn có một cớ gia tạo để đàn áp các phong trào chống áp bức. Ngày xưa họ nói Đề Thám là phiến loạn thổ phỉ, ngày nay họ gắn lên mọi người yêu nước hai chữ cộng sản. Tâm ơi, nếu cộng sản là những con người đi đánh Pháp, đuổi Mỹ chống độc tài, đến đâu xóa nạn mù chữ, nạn bệnh hoạn, mê tín, nghèo khổ đến đó như những con người trong Mặt trận Giải phóng miền Nam ngày nay, thì quả chị không sợ cộng sản tí nào. Còn nếu tự do mà làm như Kỳ, Thiệu háo chiến, ngu dốt, tham lam, tàn nhẫn, dung túng cho đám lưu manh làm tình làm tội dân mình thì chị sẽ chống trước hơn ai hết. Lẽ phải bao giờ cũng thắng nếu đó là lẽ phải của dân tộc. Và em đã thấy ai thắng ai trong cuộc chiến này. Dân tộc anh hùng ta hay quân viễn chinh Mỹ và tay sai? Em có vui sướng khi thấy một tên lính Mỹ, Đại Hàn, Thái Lan... bắn giết dân mình không em? Em có thấy một sự bỉ ổi, tàn ác đến độ thảm hại của những người Việt mời người khác đến giết người Việt? Nhân danh ai tên lính đánh mướn đó bắn vào đầu đồng bào ta? Em chưa có lần nào nghe máu trong người sôi lên vì thù ghét một sự tàn ác sao em? Em chưa có lần nào bạo dạn nghĩ rằng người lính giải phóng cũng là một con người bình thường không em, cộng thêm một sự bất nhẫn vì một điều trái, rồi chán ghét vì hai điều trái và sôi sục căm thù khi Diệm và Khánh, Quát, Kỳ, Thiệu... làm nên trăm ngàn điều trái. Khi người ta chịu thương chịu khó ăn rau rừng đánh giặc lập nên những chiến công hiển hách cứu lấy quê hương để em vinh dự với bạn bè ngoại  quốc, thì đâu phải để làm nước mình lệ thuộc ngoại bang, đâu phải để làm trở lại kiếp lầm than, trâu ngựa. Tâm ơi, đừng ngại gì đến gia tài, sự nghiệp có thể mất bớt đi. Ba má vẫn ao ước chúng ta thành người, mà ham giàu không phải là người tốt em à. Nghe lời chị, nuôi trong đầu một lý tưởng tốt đẹp để cố gắng hơn, mai sau phục vụ cho lý tưởng đó.

Những đêm trăng sáng ngày mai em đi trên cánh đồng làng bát ngát hương lúa mới, chị nghĩ có lẽ vui hơn ngồi uống rượu trong phòng trà. Và khi nào nhớ cảnh mùa xuân xứ Bỉ em có thể đáp chuyến xe lửa tốc hành lên miền Tây Nguyên hùng vĩ ngắm hoa ban nở trắng núi đồi. Xứ sở ta đó, ta cứ tự do đi và yêu mến. Con của em cũng như con của bất kỳ người dân nào sẽ có trường học cho đến nơi đến chốn, khỏi phải gởi gắm vì nạn thiếu trường. Em sẽ góp phần tiêu diệt bệnh sốt rét, thiên thời, ho lao; những điều người ta đang làm lấy lệ để cho chụp hình đăng báo, em sẽ tận lòng, tận sức em nhé. Chị mơ nhiều quá phải không Tâm? Có phải là một ảo tưởng hay là chuyện đang gần kề? Hòa bình, ôi chị khao khát ngày ngưng tiếng súng!

Những đêm buồn chị thường nghe radio trên làn sóng ngắn. Tiếng nhạc từ khắp mọi thủ phủ Âu châu vọng về đầm ấm, bình yên cái bình yên của một đêm mà ngày không một em bé nào bị bom napalm đốt cháy, không một giọt nước mắt nào rơi trên thân thể tàn rửa của người con trai còn rất trẻ. Chị hỏi em lại một lần nữa: chiến tranh còn ai khổ đau và ai sung sướng? Không lý em sẽ bảo rằng những người như "ngài" đại sứ sẽ buồn sẽ khổ sao em? Lương tháng cả ngàn đô la để mặc tình cờ bạc, phè phởn trong lúc bạn bè ta, gia đình ta chết thay cho họ ngồi yên trên phú quý! Không lý em sẽ bảo những người thợ, những nông phu, những sinh viên học sinh công chức và cả những sĩ quan binh lính cấp dưới sẽ sung sướng sao em? Em đồng ý với chị bởi vì đó là sự thật không ai chối bỏ được, còn mối lo ngại về những người công giáo em đặt ra rất chính đáng, nhưng em quên rằng có những người Công giáo thời Diệm còn đã ủng hộ cuộc tranh đấu của Phật giáo và nếu chị không lầm mới đây giáo sư Lý Chánh Trung đã khẳng định lập trường chống Mỹ của người Công giáo tiến bộ. Vả lại chúng ta sinh ra trước hết là dân nước Việt; không thể nào vì một ý thức hệ mà phản lại quê hương. Ngày xưa khi chị cầm tay cho em đồ từng nét chữ, dạy em những câu hát dân gian, chị không ngờ rằng chị đã dạy em yêu thương quê hương, quê hương của những "à ơi, cái ngủ mày ngủ cho lâu, mẹ mày đi cấy ruộng sâu chưa về". Em đã sống những ngày thơ ấu hồn nhiên trong nắng mai rơi lên cành lá xanh tươi và sẽ về để chết bên tổ tiên để nằm trong lòng đất mẹ, chiều chiều vui nghe tiếng trẻ đùa giỡn theo những con chuồn chuồn, châu chấu. Thì bây giờ đây, lớn khôn rồi, chị dạy em phải cứu lấy quê hương, đừng để những gót giày ngoại xâm dày xéo lên mồ mả cha ông, đừng để bom đạn làm tắt tiếng hát ru con vọng đến tự ngàn đời.

Dân mình còn nghèo khó lắm. Em thử vào một căn nhà lá nào đó ở Bàn Cờ một lát thôi. Chị chắc em sẽ cố nín thở vì mùi hôi thối xông lên từ nền đất, từ đống rác dơ bẩn, bên nhà, em sẽ không dám cầm tách nước lên uống và sẽ kiếm cớ để kiếu từ về mau. Em coi đó, chúng ta không thể nào sống trong những điều kiện như vậy, sao chúng ta không giúp họ thoát khỏi cảnh ao tù mà họ còn vô tình tiếp tay cho bọn người vô nhân đạo muốn đày đọa người khác để được sống trên nhung lụa ngọc ngà?

Thôi chị nói bao nhiêu đó cũng vừa rồi hở em? Em sẽ giữ lại một câu nào đó thôi cũng toại lòng chị vì chỉ một hạt giống tốt cũng đủ gầy dựng một vụ mùa vàng. Trời tối rồi để chị đi nấu cơm em ăn, má mới gởi me, chị nấu canh chua em nhé. Em còn nhớ hồi mình về Lạc An thăm dì, em cắm câu ngay bến nhà được mấy con cá lóc bự, dì nấu canh chua với nõn chuối cây không? Chị không bao giờ quên được lần đó, phần vì canh ngon, phần vì lạ sao xứ mình giàu quá mà không biết, tôm cá, lúa gạo tràn đồng. Không cần, em cứ ngồi coi sách để chị làm bếp một mình cũng được, chị không quen bắt con trai phụ bếp như mấy cô đầm bên này, dẫu chuyện đó cũng hợp lý nếu đừng thái quá. Em cười chị "chậm tiến" à, kệ, chị quen như má rồi, nhưng để chiều ý em, chị giao phần rửa chén cho em đó, chịu không?

MỸ TRANG

(Báo Giải Phóng, nước Bỉ, 1968)

➖ ➖ ➖