Hermann Hesse
(Giải Nobel Văn học 1946)
-:-
Phần II
Vị ẩn sĩ quay vào lều, đưa mắt ra hiệu cho Dasa theo ông. Nhặt cái bầu đựng nước lên, ông già trao cho chàng, ra dấu chàng hãy rửa tay. Dasa vâng lời làm theo. Đoạn ông già hất phần nước còn lại trong bầu vào phía rừng, rồi đưa bầu không, bảo Dasa đi kiếm nước. Dasa vâng lệnh. Chàng chạy xuống con đường nhỏ dẫn đến suối, tim nhói đau vì sắp phải từ biệt nơi này. Trong ánh hoàng hôn, chàng cúi xuống con suối và thấy gương mặt mình phản chiếu lần cuối trên dòng nước. Chàng từ từ nhúng bầu xuống nước, trong lòng có một cảm giác bất định. Chàng không thể hiểu tại sao chàng lại hơi đau buồn khi chàng tự ý muốn ra đi, đau buồn về điều ông già đã không mời chàng ở lại một thời gian nữa, hoặc ở lại suốt đời.
Chàng khom mình xuống dòng suối, uống một ngụm nước rồi đứng lên cẩn thận cầm bầu nước cho khỏi đổ. Chàng sắp sửa trở lại con đường mòn, thì bỗng tai chàng nghe một tiếng động làm cho chàng vừa thích thú vừa kinh hãi. Đó là tiếng nói mà chàng đã bao lần nghe trong mộng, tiếng nói mà chàng nhớ lại nhiều giờ sau khi tỉnh giấc với nỗi khao khát cay đắng. Giọng nói ấy vỗ về, ngọt ngào xiết bao, quyến rũ xiết bao, nghe hồn nhiên và kiều diễm làm sao trong cảnh rừng chiều, đến nỗi tim chàng run lên vì sợ hãi và mê thích. Đó là tiếng của Pravati, vợ chàng. “Dasa”, nàng gọi vói vẻ trìu mến vuốt ve.
Chàng không tin vào tai mình, mà cứ nhìn quanh, tay vẫn cầm bầu nước và bỗng chốc nàng xuất hiện giữa những thân cây, dáng mảnh mai như một cây lau sậy với đôi ống chân thon dài – Pravati, người yêu phản trắc mà chàng không thể quên được. Chàng để rơi bầu nước và chạy lại phía nàng. Tươi cười, hơi thẹn, nàng đứng trước mặt chàng với đôi mắt bồ câu đen láy. Khi lại gần, chàng thấy nàng mang đôi giày đỏ và chiếc áo đắt giá. Cánh tay nàng có một chiếc vòng vàng và những viên ngọc quý lấp lánh trong tóc. Chàng chậm bước lại. Nàng vẫn còn làm tì thiếp của vua chăng? Không phải chàng đã giết Nala rồi sao? Sao nàng vẫn còn đi tung tăng với những quà tặng của y như thế? Làm sao nàng dám đến trước chàng với những thứ trang sức ấy, và lại dám gọi tên chàng?
Nhưng nàng yêu kiều hơn bao giờ cả, chàng không có thì giờ hỏi cho ra lẽ và vội ôm siết nàng, hôn nàng, và trong khi làm như vậy chàng cảm thấy mọi sự đã trở lại với chàng, một lần nữa tất cả lại là của chàng, tất cả những gì chàng đã sở hữu, hạnh phúc – tình yêu, nhục cảm, niềm vui trong sự sống, và cả sự khoái lạc. Mọi ý nghĩ của chàng đã rời xa khu rừng và vị ẩn sĩ; những cụm rừng, chòi lá, buổi thiền định đã tan biến, bị lãng quên. Chàng không để ý gì nữa tới cái bầu nước mà chàng phải mang về cho vị ẩn sĩ. Nó vẫn ở đấy, nơi chàng làm rớt trong khi vội vã chạy đến Pravati. Và nàng cũng khởi sự kể cho chàng rõ đầu đuôi tại sao nàng lại đến, và tất cả những gì đã xảy ra bấy lâu nay.
Câu chuyện của nàng thật lạ lùng và thích thú, như một chuyện thần tiên. Dasa lao mình vào đời sống mới cũng như lao mình vào chuyện thần tiên. Bây giờ Pravati lại là của chàng, tên khả ố Nala đã chết. Sự lùng bắt kẻ sát nhân đã chấm dứt từ lâu. Hơn thế nữa, Dasa, vị thái tử chăn bò, đã được công bố là người kế vị hợp pháp. Tại kinh đô, một mục tử già và một người Bà-la-môn già đã khơi dậy câu chuyện gần như bị lãng quên về sự lưu đày của chàng, chuyện ấy bây giờ trở thành câu chuyện chính yếu ở cửa miệng mọi người. Chàng, một kẻ đã bị săn đuổi khắp nơi để trị tội hành thích vua, bây giờ ngược lại được tìm kiếm ráo riết hơn nữa, để đưa về kế vị vua.
Thật là giống như một giấc mộng, nhưng cái điều làm chàng thích thú và ngạc nhiên nhất là sự tình cờ tốt đẹp đã run rủi rằng, trong số tất cả những người được phái đi tìm chàng, Pravati lại là người gặp chàng đầu tiên. Ở bìa rừng, chàng thấy những lều trại đã được dựng lên, mùi khói và thịt nướng xông khắp nơi. Pravati được đoàn hộ tống tung hô nhiệt liệt, và một bữa tiệc lớn bắt đầu ngay khi nàng giới thiệu Dasa, chồng nàng. Trong đám đông có một người xưa kia là bạn mục tử với chàng, chính người này đã dẫn Pravati và tuỳ tùng của nàng đến đây, vì anh ta nghĩ rằng có lẽ Dasa ưa lẩn khuất ở những nơi mà chàng yêu mến lúc còn thơ. Anh ta cười lớn khi nhận ra chàng, và chạy đến toan ôm chàng, nhưng sực nhớ bây giờ chàng đã là vua, anh bèn lùi lại, kính cẩn cúi chào. Dasa đỡ anh ta lên, siết chặt anh, gọi tên anh và hỏi anh muốn thưởng công như thế nào. Người mục tử chỉ muốn một con bò cái tơ. Dasa liền thưởng cho anh ta ba con từ nơi đàn bò tốt nhất.
Càng lúc càng nhiều người được đưa lên yết kiến vị vua mới: những quan chức, những vị Bà-là-môn trong triều, những người thợ săn của vua. Chàng nhận lời chào mừng của họ. Bữa tiệc được bày ra, tiếng nhạc, trống, kèn, sáo vang lên. Tất cả cảnh tượng tưng bừng của cuộc lễ đối với Dasa dường như là một giấc mộng. Chàng không thể nào ngờ được đấy là sự thực. Trong hiện tại, cái có thực duy nhất đối với chàng có lẽ là Pravati, người vợ trẻ mà một lần nữa chàng được ôm siết trong tay.
Đám rước vương giả di chuyển từ từ về kinh đô. Sứ giả được phái về trước để báo tin đã tìm được vua đang trên đường về. Kinh thành rộn tiếng trống nhạc khi Dasa và đoàn tuỳ tùng tiến đến. Một đoàn diễn hành gồm những người Bà-la-môn vận toàn trắng ra đón chàng, dẫn đầu bởi quan tế tự - người kế vị Bà-la-môn Vasudeva mà ngày xưa khoảng hai mươi năm trước đã gởi Dasa cho đoàn mục tử. Vị Bà-la-môn ấy vừa từ trần cách đây không lâu. Những vị Bà-la-môn tung hô tân vương, hát thánh ca, và dẫn chàng vào cung điện, ở đấy nhiều đám lửa tế thần đã được đốt lên. Dasa được đưa đến chỗ ở mới của chàng. Lại thêm những cuộc vui, chào mừng, chúc tụng, diễn văn. Ngoài cung thành, dân chúng cũng ăn mừng vui vẻ cho đến nửa đêm.
Hằng ngày, Dasa được hai vị Bà-la-môn dạy dỗ và chàng tiếp nhận nhanh chóng những kiến thức cần thiết cho một người trị nước. Chàng dự những buổi tế lễ, ban những chỉ dụ, và luyện tập nghệ thuật chiến đấu. Một người Bà-la-môn tên là Gopala, dạy chàng về chính trị, ông ta giải thích vương hệ của chàng và những đặc quyền trong vương hệ ấy, cho chàng biết những người con trai của chàng trong tương lai sẽ có những quyền như thế nào, và ai là kẻ thù của chàng. Kẻ thù chính yếu là mẹ của Nala, người đàn bà ngày xưa đã tước ngôi và âm mưu giết chàng, người mà bây giờ đương nhiên phải thù ghét kẻ đã giết con mình. Bà ấy đã trốn qua nước láng giềng, sống dưới sự che chở của vua Govinda. Dòng họ ông vua này vốn thù nghịch với dòng họ chàng từ thuở khai thiên lập địa. Họ đã gây chiến với tổ tiên chàng, chiếm vài vùng đất đai của lãnh thổ chàng. Ngược lại láng giềng về phương nam, vua Gaipali thì rất thân với cha chàng và luôn luôn thù nghịch với vua Nala. Bởi thế, nhiệm vụ quan trọng của Dasa bây giờ là thăm ông ta, tặng quà hậu hĩ và mời dự cuộc săn bắn đại quy mô sắp tới.
Pravati thích ứng với thói vương giả rất nhanh. Nàng có cung cách của một bà hoàng, và khi mặc áo đẹp đeo trang sức vào, nàng trông thật lộng lẫy, như thể nàng cũng thuộc dòng dõi vua chúa như chồng nàng. Họ sống với nhau trong nhiều năm hạnh phúc, được dân chúng mến yêu. Và khi cuối cùng, sau nhiều năm chờ đợi, Pravati sinh hạ một trai, thì hạnh phúc của chàng thật là toàn vẹn. Tất cả những gì mà chàng sở hữu, đất đai, vương quyền, lâu đài, kho lẫm, gia súc, bây giờ dưới mắt chàng có tầm quan trọng mới, càng thêm vẻ chói sáng, càng tăng giá trị. Tài sản đã làm chàng hài lòng vì chàng có thể phung phí nó cho Pravati mà sự kiều diễm càng tăng bội với đồ trang sức ngọc ngà. Bây giờ tài sản ấy lại càng làm chàng yêu thích hơn, càng quan trọng hơn, bởi vì nó tượng trưng cho di sản chàng sẽ dành cho Ravana, con trai chàng về sau, đó là hạnh phúc tương lai của con chàng.
Thú vui chính yếu của Pravati là lễ lạc, những cuộc diễn hành, nghi vệ hào nhoáng, sự lộng lẫy xa hoa, những thứ sang trọng và một đám đông người hầu. Dasa thì thích vui với khu vườn của chàng. Chàng đã sai mua những thứ cây và hoa quý về trồng, nuôi đầy vườn những thứ chim vẹt và chim có lông ngũ sắc. Một trong những thú vui hàng ngày của chàng là cho chim ăn và nói chuyện với chúng. Thêm vào đó, sự học hỏi cũng lôi cuốn chàng. Chàng tỏ ra là một học trò hiếu hạnh đối với những vị Bà-la-môn, chàng học đọc, học viết, thuộc lòng nhiều bài thơ và ngạn ngữ và giữ một người thư ký riêng có biệt tài chép kinh sách trên lá bối. Với bàn tay khéo của người thư ký này, chẳng bao lâu một thư viện nhỏ thành hình. Ở đây, thỉnh thoảng chàng mời những vị Bà-la-môn trong triều đến, những vị học giả và tư tưởng gia xuất sắc trong số những thầy tu, để tranh luận những vấn đề thần học, về nguồn gốc tạo thiên lập địa, về thánh điển Vệ Đà, về năng lực của tế tự, của khổ hạnh, vân vân. Những vị nào nói hay nhất, đưa ra những luận điệu hợp lý nhất sẽ được trao tặng những phần thưởng. Có người được thưởng một con bò cái dắt theo về, sau khi thành công được một cuộc tranh luận. Có một vẻ gì vừa buồn cười, vừa cảm động, khi thấy những vị học giả vĩ đại ấy, mới vài phút trước vừa đọc vanh vách những châm ngôn trong kinh Vệ Đà, hoặc vừa chứng tỏ một tri kiến sâu xa về bầu trời và biển cả, mà phút sau ra về, phồng người lên với vẻ kiêu căng rỗng tuếch vì phần thưởng, hay gây gỗ nhau vì quà tặng.
Nhìn chung, Dasa không khỏi thỉnh thoảng có tư tưởng xem mọi thứ thuộc đời sống con người và bản chất con người như là một cái gì vừa lạ lùng vừa khả nghi, vừa cảm động vừa lố bịch, cũng như những người Bà-la-môn minh triết và khoa trương kia, đồng thời vừa thông minh vừa ngu tối, đáng học hỏi mà cũng đáng khinh. Mỗi khi ngắm nhìn những hoa sen trong ao vườn, nhìn những bộ lông sặc sỡ của những con chim, nhìn những chạm trổ sắc sảo của cung điện, chàng thấy những vật ấy thật thần tiên, rực sáng với ngọn lửa cuộc đời bất diệt. Nhưng khi khác, hay có lúc đồng thời, chàng thấy chúng có vẻ gì không thực, không đáng tin cậy, đang hướng đến huỷ diệt, tan biến, trở về hư vô, vào càn khôn hỗn độn. Hệt như chàng đã là một hoàng tử, rồi trở thành mục tử, tụt xuống bậc thấp nhất: một tên sát nhân, một kẻ ngoài vòng pháp luật; rồi cuối cùng thành thái tử trở lại, như thể được dẫn dắt bởi một năng lực vô hình, với những ngày mai luôn luôn bất định… Cứ thế cái trò huyễn hoá của cuộc đời, đâu đâu cũng chứa đựng cùng một lúc sự cao sang và hèn hạ, vĩnh cửu và cái chết, vinh quang và vô nghĩa. Ngay cả Pravati xinh đẹp yêu kiều là thế, mà đôi lúc chàng thấy không còn gì là duyên dáng, nàng mang quá nhiều vòng xuyến, có quá nhiều vẻ đắc thắng kiêu hãnh trong đôi mắt nàng, làm bộ tịch quá nhiều, kiểu cách quá lố để đi đứng cho ra vương giả.
Còn cần thiết với chàng hơn cả khu vườn và sách vở là con trai chàng, sự hoàn mỹ của tình yêu và cuộc đời chàng, đối tượng của hạnh phúc và tình âu yếm. Cậu bé mảnh mai có đôi mắt bồ câu giống mẹ và ưa trầm tư mơ mộng như cha. Mỗi khi Dasa nhìn cậu bé đứng rất lâu trước một gốc cây trong vườn, hay ngồi trên thảm đăm chiêu nhìn một tảng đá, chàng thấy cậu rất giống chàng.
Lần đâu tiên Dasa nhận ra tình yêu nồng nàn của chàng đối với cậu bé khi chàng phải từ giã cậu trong một thời gian bất định. Đó là lúc vào một ngày kia, một sứ giả từ vùng biên giới trở về báo tin quân của Govinda đã xâm nhập bờ cõi, đánh phá cướp bóc, dẫn bò đi và bắt luôn một số thần dân của chàng. Dasa tức tốc chuẩn bị cuộc chinh phạt. Lúc sắp lên ngựa, chàng ôm con vào lòng, hôn trán nó. Tình yêu con bừng cháy trong tim như lửa đốt. Mãnh lực của cơn đau làm chàng ngạc nhiên và suốt đoạn đường hành quân dài, những suy tư chín mùi thành hiểu biết. Chàng suy nghĩ về lý do tại sao chàng ngồi trên yên ngựa, phi nước đại một cách khẩn trương tiến đến vùng biên giới. Năng lực nào, chàng tự hỏi, khiến chàng nổ lực hăng hái như thế? Nghĩ cho cùng, chàng nhận thấy rằng gia súc hay người có bị bắt đi bớt một ít cũng không phải là điều quan trọng đối với chàng. Sự việc kẻ thù coi nhẹ uy quyền chàng cũng không đủ để khơi dậy giận dữ nơi chàng, thúc đẩy chàng hành động. Đối với chàng, thái độ tự nhiên hơn có lẽ là cho bỏ qua mẫu tin ấy với một nụ cười trắc ẩn. Nhưng làm như vậy, chàng biết sẽ phạm một điều bất công lớn đối với viên sứ giả, người đã chạy hụt hơi về để báo tin cho chàng đến nỗi gần như kiệt sức và ngã quỵ. Và làm như vậy cũng bất công đối với những thần dân đang bị giặc bắt làm tù binh, làm nô lệ. Rồi những thần dân khác dù chưa bị hại, cũng sẽ lấy làm bất mãn trước thái độ thụ động của chàng, đã không tích cực bảo vệ xứ sở. Đối với họ lẽ đương nhiên là nếu họ bị xâm phạm thì vua phải che chở và trả thù cho họ. Chàng hiểu rằng mình có bổn phận phải chiến đấu để trả thù. Nhưng có thực là bổn phận chăng? Có biết bao nhiêu bổn phận chúng ta thường bê trễ, lơ là với chúng mà không một chút áy náy trong lòng? Lý do nào làm cho cái phận sự trả thù lại không phải là một phận sự đương nhiên không thể sao lãng, lý do nào khiến chàng không phải chỉ làm phận sự ấy một cách miễn cưỡng cho xong, mà trái lại, làm một cách hăng hái, say mê ? Vừa khi câu hỏi khởi lên, trái tim chàng đã trả lời ngay tức khắc, và một lần nữa nó lại run lên vì nỗi đau mà chàng cảm thấy lúc chia tay với con chàng. Nếu chàng, một vị vua, không có phản ứng nào, khi bờ cõi bị xâm lăng, thì sự cướp bóc bạo hành sẽ lan dần đến kinh đô và đánh ngay vào nơi hiểm yếu nhất là con chàng. Chúng sẽ bắt con chàng, người kế vị, đem đi xa giết đi hay hành hạ nó, và đấy là nỗi đau đớn cùng cực nhất đối với chàng, còn hơn gấp bội cái chết của Pravati. Vậy, đó là lý do làm chàng hăm hở phi nước đại, làm chàng chứng tỏ là một bậc minh quân: không phải vì quan tâm đến chuyện mất trâu, bò, đất đai, không phải vì thương yêu gì thần dân, cũng không phải vì muốn xứng đáng truyền thống kiêu hùng của ông cha chàng, mà chỉ vì tình yêu nồng nàn, đau khổ, phi lý đối với đứa con trai, và vì nỗi sợ hãi cũng rất nồng nàn phi lý, sợ sẽ phải đau đớn vô cùng nếu mất con. Trong khi cưỡi ngựa, chàng đã hiểu ra như thế. Tuy nhiên, chàng đã không trừng phạt được những quân lính của Govinda đến cướp bóc trên đất nước của chàng, vì chúng đã chạy thoát mang theo những chiến lợi phẩm. Bây giờ muốn tỏ sự cương quyết của mình, chàng phải xâm lăng lại đất đai kẻ thù, tàn phá một khu làng ở biên giới ấy, mang về một ít trâu bò và nô lệ.
Chàng đi đi nhiều ngày. Trên đường thắng trận trở về, chàng lại rơi vào trạng thái trầm tư và đến hoàng cung với bao lặng lẽ buồn sầu. Bởi vì chàng đã nhận thấy mình hoàn toàn bị trói buộc, bị vướng bẫy không hy vọng thoát ra; toàn thể con người chàng và những hành động của chàng đều bị siết chặt bởi một mạng lưới quỷ quái yêu ma. Trong khi khuynh hướng trầm mặc yêu thích đời sống tự nhiên nơi chàng càng ngày càng tăng trưởng, thì từ một nguồn suối khác, đồng thời cũng tăng trưởng tình yêu đối với Ravana, nỗi lo ngại cho mạng sống và tương lai. Tình yêu ấy thúc giục chàng hăng say hành động đến nỗi phải vướng vào mâu thuẫn xung đột càng ngày càng trầm trọng. Từ tình yêu ấy, tăng thêm sự xung đột trong lòng chàng; từ tình yêu ấy, tăng trưởng chiến tranh. Trong nỗ lực đem lại công bằng, chưa gì chàng đã xâm phạm một đàn bò, khủng bố một khu làng, bắt bớ những người dân vô tội. Dĩ nhiên, từ hành động đó sẽ nảy sinh một trận trả đũa, một cuộc bạo động mới, và cứ thế tiếp tục mãi cho đến khi cả cuộc đời chàng, toàn thể đất nước của chàng lao vào cuộc chiến tranh và bạo động. Chính viễn tưởng ấy làm cho chàng trở nên trầm mặc, ưu tư trên đường thắng trận trở về.
Chàng đã đoán đúng. Nước láng giềng thù nghịch không để chàng yên. Những cuộc xâm phạm, cướp bóc gia tăng. Dasa lại phải lên đường hành quân để trả thù và tự vệ; khi kẻ thù rút lui, quân của chàng lại trả đũa bằng cách đánh phá dân làng của nước nghịch ở vùng biên giới. Càng ngày hình ảnh kỵ binh càng trở nên quen thuộc với dân trong thành. Ở nhiều làng biên giới bấy giờ luôn luôn có những đạo binh canh phòng cẩn mật. Những hội nghị quân sự chuẩn bị chiến tranh làm cho tâm trí họ xáo trộn. Chàng mất hết những ngày an ổn. Chàng không hiểu nổi cuộc chiến dai dẳng này sẽ có ích lợi gì, chàng đau buồn cho số phận những nạn nhân, cho thi thể những người chết. Chàng buồn, vì phải xa dần khu vườn và sách vở. Chàng tiếc sự an tịnh tâm hồn và những ngày yên ổn trong đời chàng đã không còn nữa. Chàng thường nói những điều ấy với Gopala người Bà-la-môn và đôi khi với vợ chàng.
Có nên nhờ một vị vua nước láng giềng làm trung gian hoà giải không? Về phần chàng, chàng sẽ sẵn sàng nhượng một ít đồng cỏ và làng mạc để đem lại hoà bình. Chàng thất vọng và hơi giận khi cả hai người, Gopala và vợ chàng, đều nhất quyết không đồng ý phương án như thế.
Sự bất đồng quan điểm giữa chàng với Pravati đưa đến một trận gây gổ kịch liệt, và chấm dứt bằng sự không nhìn mặt nhau. Chàng đã cố thuyết phục nàng với lời hơn lẽ thiệt, song nàng làm như thể mỗi lời chàng nói ra không phải là chống chiến tranh mà chỉ cốt chống nàng. Nàng nói dông dài cho chàng hiểu rằng quân thù sẽ lợi dụng tính hiếu hoà của chàng để bắt chàng ký hết thoả ước này đến thoả ước khác, mỗi lần lại phải nhượng đất và dân, mà cuối cùng chúng cũng không thoả mãn, sẽ trở lại gây chiến và cướp tất cả những gì còn lại. Nàng không quan tâm đến trâu bò hay làng mạc, mà đến số phận của toàn dân, sự tồn vong của tất cả mọi người. Nếu Dasa không biết bổn phận của mình đối với vương quốc, với con với vợ, thì nàng phải dạy cho chàng. Mắt nàng long lên, tiếng nàng the thé, đã lâu chàng mới lại thấy nàng đẹp làm sao, dữ dằn làm sao. Nhưng chàng chỉ cảm thấy buồn sầu.
Những cuộc xâm lăng của quân thù ở vùng biên giới vẫn tái diễn, chỉ tạm ngưng trong mùa mưa. Bấy giờ trong triều chia hai phe rõ rệ: phe muốn hoà rất ít, ngoài Dasa chỉ vỏn vẹn vài vị Bà-la-môn già, những người trí thức ưa thiền định. Phe hiếu chiến của Pravati và Gopala chiếm đa số những tu sĩ Bà-la-môn và toàn thể võ quan. Cả nước hăng say chuẩn bị chiến tranh, có tin cho hay rằng nước láng giềng Govinda cũng đang luyện tập binh mã. Trưởng đoàn thợ săn dạy cho thái tử Ravana cách bắn cung, mẹ cậu đưa cậu đi xem mọi cuộc duyệt binh ứng chiến.
Trong thời gian đó, Dasa thỉnh thoảng nhớ tới khu rừng nơi chàng đã ẩn náu với vị ẩn sĩ già đầu tóc bạc trắng ngồi đăm chiêu thiền định. Đôi khi chàng cảm thấy muốn đến viếng người, hỏi ý kiến của người. Nhưng chàng không biết vị ấy còn sống không, cũng không biết ông có chịu nghe và khuyên bảo chàng không. Nhưng dù ông ta còn sống và có khuyên bảo chàng, thì mọi sự cũng sẽ đi con đường của nó mà không gì thay đổi được. Thiền định và trí tuệ thật tốt, đó là những chuyện cao quý, nhưng chúng chỉ là một phương tiện bên lề cuộc đời. Khi bạn đang bơi trong dòng đời và vật lộn với sóng gió, thì những hành động và khổ đau của bạn không liên quan gì đến trí tuệ cả, chúng cứ tự đến, như thể định mệnh bảo ta phải hành động và đau khổ. Ngay cả những Thượng đế cũng không sống mãi trong an bình vĩnh cữu và trí tuệ vĩnh cữu. Họ cũng phải trải qua những hiểm nguy và sợ hãi, chiến đấu, đánh nhau, chàng đã biết điều ấy từ nhiều chuyện kể về những vị thánh.
Bởi thế Dasa nhượng bộ, chàng không cãi với Pravati nữa. Chàng duyệt binh, chờ đợi chiến tranh đến, thấy trước nó trong những giấc mộng mị, và khi thân thể gầy mòn, mặt sạm đen, chàng thấy hạnh phúc cũng phai tàn và niềm vui cũng tan mất. Chỉ còn lại tình yêu đối với con trai chàng, tình yêu ấy tăng theo với nỗi lo ngại của chàng, với cảnh luyện tập và võ trang của quân lính.
Sự thách thức của Govinda ngày càng trắng trợn và thường xuyên hơn. Hội đồng chiến tranh của chàng chỉ còn bất đồng về điểm nên đáp lại cuộc khuấy phá sắp tới của kẻ thù bằng một cuộc chinh phạt, hay nên chờ khi chúng vi phạm trầm trọng khơn mới ra tay, để cho mọi người ở giữa có thể thấy bên nào lỗi trước.
Nhưng kẻ thù của chàng đã ra tay trước bằng một cuộc tấn công đại quy mô khiến cho Dasa và tất cả quân thiện chiến phải tức tốc hành quân đến biên giới. Trong khi đó quân lực chính quy của Govinda đã xâm nhập xứ sở, bao vây kinh đô. Khi nghe tin, Dasa vội quay ngựa lại. Chàng biết vợ con chàng đang bị vây khốn, những trận chiến đẫm máu đang diễn ra tại các ngã đường trong thành. Chàng vội vã thúc ngựa về kinh, đánh một trận xáp lá cà với quân địch cho đến khi trời tối, rồi chàng ngã quỵ kiệt sức vì máu chảy từ nhiều vết thương trên cơ thể.
Khi tỉnh dậy, chàng thấy mình bị bắt làm tù binh.
Cuộc chiến đấu đã thất bại. Thành phố và cung điện đã rơi vào tay kẻ thù. Chàng bị trói và dẫn đến trước mặt Govinda, hắn chào chàng một cách khinh bỉ và cho đưa chàng đến một phòng khác trong cung, đó là thư viện của chàng. Ở đây, đang ngồi thẳng đuột với gương mặt lạnh như đá, là Pravati vợ chàng. Quân lính võ trang canh gác sau lưng nàng. Nằm vắt trên gối nàng là con trai của họ, như một cành hoa gãy; con chàng với thân thể mảnh mai nằm bất động, mặt xám ngắt, y phục đẫm máu. Người đàn bà không quay lại khi chàng được dẫn vào. Nàng không thấy chàng, đôi mắt đã hết thần sắc nhìn chòng chọc vào thi thể nhỏ bé của Ravana. Nhưng Dasa thấy nàng dường như khác lạ, biến đổi hẳn. Một lát sau chàng mới nhận ra rằng tóc nàng, mới mấy hôm trước còn đen láy, mà hôm nay đã lốm đốm hoa râm. Nàng có vẻ như đã ngồi đấy từ lâu, câm lặng với thi thể đứa bé trên gối.
“Ravana!”. Chàng kêu lên. “Ravana, con ơi!”. Chàng quỳ gối xuống. Mặt chàng áp xuống đầu đứa bé đã chết. Chàng quỳ xuống trong tư thế cầu nguyện trước người đàn bà câm lặng và đứa con đã chết, chàng khóc cho cả hai. Chàng ngửi thấy mùi máu me và tử khí hoà lẫn với mùi nước hoa trên tóc con chàng. Trong nỗi lặng câm, Pravati nhìn chòng chọc vào hai cha con.
Có ai lắc vai chàng. Ấy là một viên quan của Govinda đến bảo chàng đứng lên. Những người lính dẫn chàng ra ngoài. Chàng đã không nói một lời với Pravati, nàng cũng không nói gì với chàng. Hai tay bị trói, chàng được đặt lên xe đưa đến một khu trại trong lãnh thổ của Govinda. Ở đấy người ta nới lỏng dây trói cho chàng. Một người lính đem lại một gàu nước đặt trên nền đá. Cửa đã đóng và khoá lại. Chàng bị nhốt lại một mình. Một vết thương trên vai chàng đau nhức như lửa đốt. Chàng sờ soạng tìm gàu nước, thấm ướt tay và mặt. Chàng muốn uống nhưng lại thôi, vì chàng nghĩ như thế này sẽ chết nhanh hơn. Còn bao lâu nữa, hỡi trời, còn bao lâu nữa. Chàng ao ước được chết như cổ họng khát cháy của chàng mong uống nước. Chỉ có chết mới làm lắng xuống nỗi đau khổ hành hạ tâm can chàng. Chỉ có chết mới xoá nhoà được hình ảnh người mẹ với xác đứa con trên gối. Trong cơn đau khổ, may thay, vì quá mệt mỏi, chàng ngã quỵ và thiếp ngủ. Khi tỉnh lại sau cơn ngủ gật ngắn ngủi, chàng cố dụi mắt mà không được. Cả hai tay chàng đang bận nắm chặt một vật gì. Chàng cố sức mở mắt ra, thì thấy mình không còn ở giữa bốn bức tường nhà tù nữa. Ánh sáng đập vào chàng như một vố đánh thật mạnh, mặc dù lặng lẽ. Một cơn rùng mình vì kinh hãi chạy khắp người chàng từ sau gáy xuống dọc xương sống. Chàng chớp mắt một lần nữa, và mở lớn đôi mi.
Chàng đang đứng giữa một khu rừng, hai tay cầm một bầu đầy nước. Dưới chân chàng, lòng suối phản chiếu những màu nâu lục. Xa hơn rặng phong kia, chàng nhớ lại, là gian chòi của vị ẩn sĩ đang chờ đem nước về, người đã cười một cách lạ lùng, người mà chàng đã yêu cầu dạy cho chàng thêm về Maya.
Chàng đã không thua trận, cũng không có đứa con nào hết. Chàng cũng không từng làm vua hay làm cha ai cả. Đúng hơn, vị ẩn sĩ đã đáp lại lời yêu cầu của chàng, đã dạy cho chàng về Maya. Lâu đài, vườn tược, thư viện và quân lính, những lo âu của vương nghiệp và của người làm cha, chiến tranh và ghen tuông, tình yêu và nghi kỵ, tất cả thứ đó không là gì cả. Không, không phải hoàn toàn không, mà là huyễn. Dasa đứng đấy, rã rời, những giọt nước mắt lăn xuống má. Tay chàng run rẩy, làm nghiêng bầu, nước tràn ra chảy xuống đôi chân. Chàng cảm thấy như ai vừa chặt bớt tay chân mình, lấy bớt một cái gì từ nơi đầu mình. Bỗng chốc, những năm dài chàng đã sống, những kho báu chàng nâng niu, lạc thú chàng đã hưởng, nỗi đau chàng đã chịu, những kinh hoàng chàng đã trải, nỗi tuyệt vọng chàng đã nếm cho đến mé bờ cái chết - tất cả những thứ ấy đã tuột khỏi chàng, trở thành số không tan biến. Nhưng không phải hoàn toàn là không. Vì ký ức vẫn còn đó. Những hình ảnh vẫn còn trong trí chàng. Chàng vẫn còn thấy được Pravati đang ngồi, cao và cứng đơ, tóc trở màu hoa râm một cách đột ngột, đứa con trai trên chân nàng, như thể chính nàng vừa giết nó. Đứa trẻ nằm như miếng mồi của một con thú, đôi ống chân thỏng xuống một cách què quặt trên gối nàng.
Ôi thật mau chóng, thật tàn khốc, thật kinh khủng và trọn vẹn làm sao, bài học chàng đã học về Huyễn hoá. Mọi sự đã bị xáo trộn một cách lạ kỳ, những năm dài trĩu nặng đã được thu gọn lại thành khoảnh khắc. Tất cả thực tại rộn ràng đó chỉ là một giấc chiêm bao. Vậy thì có lẽ chàng cũng đã chiêm bao tất cả những gì xảy ra trước đấy, câu chuyện về hoàng tử Dasa, về cuộc đời du mục, về cuộc hôn nhân, về việc báo thù, về sự ẩn náu của chàng bên vị ẩn sĩ. Tất cả những việc này đều là những hình ảnh mà người ta có thể ngắm trên bức tranh chạm trổ của một lâu đài; ở đấy hoa, tinh tú, chim, khỉ, và những thiên thần có thể được trông thấy giữa khóm lá. Và những gì chàng đang nếm trải ngay lúc này, những gì chàng thấy trước mắt sau khi tỉnh dậy từ chuyện làm vua, chuyện chiến tranh và bị cầm tù, những gì chàng thấy trong khi đang đứng bên bờ suối, cái bầu nước chàng vừa làm đổ một ít, cùng với tất cả những suy tư của chàng về mọi sự, phải chăng tất cả cũng đều là một thứ mộng huyễn như nhau? Đó không phải là ảo tưởng, là Maya sao? Mọi sự mà chàng còn sẽ trải qua trong tương lai, sẽ thấy bằng mắt và sờ bằng tay, cho đến lúc chết - tất cả đó có chút gì khác nhau với kinh nghiệm trước? Tất cả đều là trò chơi, là giả huyễn, là bọt nước, là chiêm bao.
Toàn thể lăng kính muôn mặt của cuộc đời với đủ cung bậc lạc thú và khổ sầu này, tất cả chỉ là mộng huyễn, Maya. Dasa vẫn đứng trơ ra đấy. Bầu nước lại bị nghiêng, đổ ra một ít làm ướt chân chàng và ngấm vào đất. Bây giờ chàng phải làm gì? Múc đầy nước trở lại, mang về cho vị ẩn sĩ, để bị cười nhạo nữa về những gì chàng đã chịu đựng trong giấc chiêm bao ư? Điều ấy không làm chàng vui lắm. Chàng đổ hết nước trong bầu, ném nó trên rêu rồi ngồi xuống thảm cỏ xanh mà khởi sự suy nghĩ nghiêm túc. Chàng đã quá ngấy chán cái trò mộng mị này, trò chơi quỷ quái với những lạc thú và đau khổ nghiền nát tim mình, làm cho máu mình đông lại, chỉ để đột nhiên bừng mắt dậy thấy tất cả chỉ là Maya và mình chỉ là một tên ngốc nghếch.
Chàng đã ngấy chán mọi thứ. Bây giờ chàng không còn ham vợ con gì nữa, không ham ngai vàng, chiến thắng hay trả thù, không ham hạnh phúc hay trí khôn, không ham quyền lực hay đức hạnh gì nữa hết. Chàng chỉ mong được an tĩnh, được chấm dứt sự hỗn loạn này. Chàng không còn mong muốn gì ngoài việc chận đứng bánh xe quay bất tận này, chấm dứt cảnh tượng diễn biến đến vô cùng này và dập tắt tất cả.
Chàng muốn tìm sự ngơi nghỉ, muốn dập tắt chính mình đi. Đó chính là điều chàng mong mỏi trong khi sấn tới kẻ thù trong trận chiến đấu cuối cùng, đánh vung vít và bị đánh trở lại, vung những nhát chém và nhận những vết thương, cho đến khi ngã gục. Nhưng rồi thì sao? Rồi thì có một giai đoạn ngắn ngủi bất tỉnh nhân sự, hay ngủ quên, hay cái chết, nhưng liền sau đó lại tỉnh dậy, lại phải nhận mạch sống vào tim, lại phải để cho dòng thác lũ những hình ảnh ghê rợn, kinh khiếp một lần nữa trút vào nhãn thức bất tận, không thể thoát khỏi, cho đến lần bất tỉnh kế tiếp, cái chết kế tiếp. Có lẽ đó chỉ là một sự tạm ngưng, một lúc ngơi nghỉ, một dịp để lấy lại hơi thở mà thôi. Không thể nào có sự dập tắt. Nó cứ tiếp diễn bất tận.
Nỗi bất an làm chàng đứng lên lần nữa. Nếu đã không có sự nghỉ ngơi nào cho cái vòng lẩn quẩn khốn khổ này, nếu mong ước tha thiết nhất của chàng không thể nào thực hiện, thì sao bằng cứ múc đầy bầu nước mà mang về ông già cho xong, mặc dù ông ta không có quyền gì ra lệnh cho chàng. Đấy là một dịch vụ chàng được nhờ vả, một phận sự phải làm. Chàng có thể cứ vâng lời và thi hành phận sự ấy, như thế còn tốt hơn là cứ ngồi lì ở đây mà trầm tư về những cách tự huỷ. Nói cho cùng, thì vâng lời và phục vụ vẫn tốt hơn và dễ hơn nhiều, vô hại hơn nhiều, so với sự ra lệnh và nhận trách nhiệm.
Chàng biết được chừng ấy. Được rồi, Dasa, hãy lượm bầu, múc đầy nước rồi mang về cho thầy đi.
Khi chàng về tới chòi, vị thầy đón chàng bằng cái nhìn lạ lùng như dò hỏi, như thương cảm, lại như cái nhìn của một cậu bé ranh mãnh xí gạt được một đứa bé khác – cái anh chàng mục tử hoàng gia này, y chỉ có ra suối lấy nước rồi trở về không hơn mười lăm phút. Vậy mà đồng thời, y cũng đi ở tù về, đã mất một người vợ, một đứa con trai, một vương quốc, đã sống trọn một đời và đã thoáng thấy bánh xe sinh tử. Có lẽ y đã có dịp được thức tỉnh hơn một lần về trước, nếu không y đã không lai vãng tới đây và lưu lại lâu đến thế. Nhưng bây giờ dường như y đã được thức tỉnh đúng mức, đã có căn cơ thuần thục để bắt đầu cuộc hành trình dài. Cần phải mất nhiều năm chỉ để mà dạy cho y cách ngồi và thở.
Chỉ bằng một cái nhìn ấy, cái nhìn chứa đựng mối tương giao sư đệ, chỉ với duy nhất một cái nhìn ấy, vị ẩn sĩ thâu nhận chàng làm môn sinh. Cái nhìn ấy đã đánh tan tất cả những tư duy vô ích trong đầu người đệ tử. Nó buộc chàng vào nếp sống kỷ luật và phục vụ. Từ đó chàng không bao giờ rời khỏi khu rừng.
➖➖➖
Phần tiếng Anh
“The Indian Life” by Hermann Hesse
The yogi turned toward the hut, his eyes commanding Dasa to follow. Picking up the water gourd, the old man held it out to Dasa, signing to him to wash his hands. Obediently, Dasa did so. Then the master poured the remainder of the water into the ferns, held the gourd out to Dasa once again, and asked him to fetch fresh water. Dasa obeyed. He ran, emotions of parting tugging at his heart, for the last time down the little footpath to the spring. For the last time he carried the light husk with its smooth, worn rim to the little pool which so often reflected in scattered flecks of light the muzzles of deer, the arching of treetops, and the sweet blue of the sky. Now, as he stooped over it, it reflected for the last time his own face in the russet dusk. He dipped the gourd slowly and thoughtfully into the water, feeling a weird sense of uncertainty. He could not understand why, or why it had hurt him, since he meant to leave anyhow, that the old man had not asked him to stay a while longer, or perhaps stay forever.
Crouching by the brink of the spring, he took a drink. Then he rose, holding the gourd carefully so as not to spill any of the water. He was about to return along the path when his ear caught a tone that both delighted and horrified him. This was the voice he had heard in so many of his dreams, that he had remembered with such bitter longing in many a waking hour. It coaxed so sweetly, sounded so charming, so childlike and loving in the dusk of the forest, that his heart shivered with fright and pleasure. It was his wife Pravati's voice. “Dasa,” she called coaxingly.
Incredulously, he looked around, still holding the gourd; and suddenly she appeared among the tree trunks, slender as a reed on her long legs — Pravati, his unforgettable, faithless beloved. He dropped the gourd and ran toward her. Smiling, somewhat abashed, she stood before him, looking up at him with her big doe's eyes. As he approached he saw that she wore red leather sandals and a beautiful, costly dress. There was a gold bracelet on her arm, and precious stones flashed in her black hair. He checked his stride. Was she still a rajah's concubine? Had he not killed Nala? Was she still going about with his gifts? How could she come before him adorned with these clasps and gems and dare to call his name?
But she was lovelier than ever, and before he had time to demand an explanation he could not resist taking her into his arms, pressing his forehead against her hair, raising her face and kissing her mouth; and as he did so he felt that everything had returned to him, that everything was his once more, all that he had ever possessed, his happiness, love, lust, joy in life, passion. All his thoughts had already moved far from the forest and the old hermit; the woods, the hermitage, meditation, and yoga had vanished, were forgotten. He gave not another thought to the old man's gourd, which he was to bring back filled with water. It remained where he had dropped it by the spring as he rushed toward Pravati. And she, for her part, began hastily to tell him how it was she had come here, and all that had happened in the interval.
Her story was astonishing, astonishing and delightful, like a fairy tale, and Dasa plunged into his new life as if it were a fairy tale. Pravati was his again; the odious Rajah Nala dead. The pursuit of the murderer had long since ceased. But more than all that, Dasa, the prince who had become a herdsman, had been proclaimed the rightful heir and ruler. In the city an old herdsman and an old Brahman had revived the almost forgotten story of his expulsion and made it the talk of the country. He who had been hunted high and low to be tortured and executed as Nala's murderer was now being sought much more ardently throughout the land, so that he could be brought solemnly to his father's palace and installed as Rajah.
It was like a dream, and what pleased the amazed Dasa most was the pretty chance that of all the seekers sent about the country, it had been Pravati who had found him and been the first to salute him. On the edge of the forest he found tents erected. The smell of smoke and roasting game filled the air. Pravati was joyously hailed by her retinue, and a great feast began at once when she presented Dasa, her husband. Among the throng was a man who had been Dasa's companion in his days as a herdsman. It was he who had led Pravati and the retinue here, with the thought that Dasa might be found at one of the places dear to him from earlier days. The man laughed with pleasure when he recognized Dasa. He ran up to him, ready to embrace him or give him a friendly pat on the back. But his fellow herdsman had become a rajah, and he stopped as if suddenly numbed, then moved slowly and respectfully forward and bowed low. Dasa raised him, clasped him to his breast, affectionately called him by name, and asked how he could reward him. The herdsman wanted a heifer calf, and three were promptly assigned to him from the Rajah's best stock.
More and more people were introduced to the new prince: officials, huntsmen, court Brahmans. He received their salutations. A meal was served; music of drums, sitars, and nose‐flutes sounded; and all the festivity and pomp seemed to Dasa like a dream. He could not fully believe in it. For the present the only reality seemed to him Pravati, his young wife, whom he again held in his arms.
Moving by small daily stages, the procession approached the capital city. Runners had been sent ahead to announce that the young Rajah had been found and was on his way. The city resounded with the boom of gongs and drums as Dasa and his retinue approached. A white‐clad parade of Brahmans came forward to meet him, headed by the successor of that Vasudeva who some twenty years before had sent Dasa to the herdsmen. The old man had died only recently. The Brahmans hailed the new Rajah, sang hymns, and led him to the palace, where several great sacrificial fires had been lit. Dasa was shown into his new home. There were more welcomings, homages, benedictions, and speeches. Outside the palace, the city celebrated joyfully until late into the night.
Instructed daily by two Brahmans, Dasa quickly acquired the knowledge necessary to a ruler. He attended sacrifices, pronounced judgments, and practiced the arts of chivalry and war. A Brahman named Gopala taught him politics. He explained the position of his house and its regal privileges, what claims his future sons would have, and who were his enemies. The principal one was Nala's mother who in the past had robbed Prince Dasa of his rights and had sought to take his life, and who now must certainly hate her son's murderer. She had fled to the protection of their neighbor, Prince Govinda, and was living in his palace. This Govinda and his house had been dangerous foes from time immemorial. They had made war upon Dasa's forefathers and claimed certain parts of his territory. On the other hand the Prince of Gaipali, Dasa's neighbor to the south, had been friendly with his father and had always disliked Rajah Nala. Visiting him, lavishing gifts upon him, and inviting him to the next great hunt belonged among Dasa's important duties.
The lady Pravati had rapidly adapted to the ways of the nobility. She had the bearing of a princess, and in her beautiful dresses and jewelry she looked splendid, as if she sprang from as fine a lineage as her husband. Year after year they lived together in harmonious love, and their happiness gave them a certain glow, like those whom the gods favor, so that the people adored them. And when, after long waiting, Pravati at last bore him a beautiful boy to whom he gave his father's name, Ravana, his happiness was complete. All that he possessed, all the land and power, the estates and barns, dairies, cattle, and horses, acquired a fresh importance in his eyes, an added glory and value. His wealth had pleased him because it could be lavished on Pravati, whose loveliness could be enhanced with apparel and jewelry. Now his rich possessions delighted him all the more, and seemed far more important, because he saw in them his son Ravana's inheritance and future happiness.
Pravati's chief pleasures lay in festivals, parades, and pomp, luxury in dress and finery, and a large corps of servants. Dasa preferred the joys of his garden. He had ordered rare and precious trees and flowers planted there, and stocked the grounds with parrots and other brilliantly plumaged birds. Feeding and talking with these pets became one of his daily pleasures. In addition, learning attracted him. He proved a grateful pupil of the Brahmans, learned to read and write, memorized many poems and proverbs, and kept a personal scribe who understood the art of making scrolls out of palm leaves. Under the scribe's skillful hands a modest library grew. The books were kept in a small opulent room with gilded paneling of precious woods, carved with reliefs representing incidents in the lives of the gods. Here he sometimes invited his Brahmans, the foremost scholars and thinkers among the priests, to conduct disputations on sacred subjects: on the creation of the world and on great Vishnu's Maya, on the holy Vedas, the power of sacrifice, and the still greater power of penance, by virtue of which a mortal man can make the very gods tremble with fear of him. Those Brahmans who had spoken best and advanced the most elegant arguments received fine gifts. As the prize for a successful disputation, some departed leading away a fine cow. On occasion there was something both ridiculous and touching when great scholars, who a few moments before had been reciting maxims from the Vedas along with brilliant exegeses of the same, or who had just proved the depth of their knowledge of all the heavens and seas, stalked off swollen with pride in their awards, or fell to bickering with one another over their prizes.
In general, for all his happiness, his wealth, his garden, and his books, Prince Dasa at times could not help regarding everything that pertained to human life and human nature as both strange and dubious, at once touching and ridiculous, like those same sagacious and vain Brahmans, at once bright and dark, desirable and contemptible. When his gaze dwelt on the lotus flowers in the ponds of his garden, on the lovely iridescent plumage of his peacocks, pheasants, and rhinoceros birds, on the gilded carvings of his palace, these things sometimes seemed to him virtually divine, aglow with the fires of eternal life. But other times, and even at the same times, he sensed in them something unreal, unreliable, questionable, a tendency toward perishability and dissolution, a readiness to relapse into formlessness, into chaos. Just as he himself had been a prince, became a herdsman, descended to the nadir of a murderer and outlaw, and ultimately became a prince once more, moved and guided by unknown powers, with all his tomorrows forever uncertain, so life's wayward Maya everywhere contained simultaneously nobility and baseness, eternity and death, grandeur and absurdity. Even his beautiful, beloved Pravati had sometimes, for brief moments, appeared to him in a ludicrous light, stripped of her charm; she wore too many bracelets, had too much of pride and triumph in her eyes, and tried too hard to move majestically.
Even dearer to him than his garden and his books was his son Ravana, the fulfillment of his love and his life, the object of his tenderness and solicitude. He was a true prince, a lovely, delicate child, doe‐eyed like his mother and inclined to pensiveness and reverie like his father. Often, when Dasa saw the boy standing for a long time in front of one of the ornamental trees in the garden, or sitting on a rug, absorbed in contemplation of a stone, a carved toy, or a feather, eyebrows slightly raised and eyes staring quietly, somewhat absently, it seemed to him that this son was very like himself. Dasa realized fully how intensely he loved him the first time that he had to leave the boy for an indefinite period.
One day a messenger arrived from the frontier region where his land bordered on that of his neighbor Govinda and reported that Govinda's men had launched a raid, stolen cattle, and even kidnapped a number of Dasa's subjects. Dasa immediately made his preparations. He took with him the colonel of his bodyguard and a few dozen horses and men, and set off in pursuit of the raiders. The moment before he rode off, he took his small son into his arms and kissed him; and love flared in his heart like a fiery pang. The force of that pang surprised him; it affected him like some bidding from the unknown; and during the long ride his reflections on it ripened into understanding. For as he rode he pondered the reason he was sitting in the saddle and galloping so sternly and swiftly over the countryside. What power, he wondered, was causing him to undertake such efforts? Pondering, he realized that at the bottom of his heart it was of small concern to him that cattle and men should have been snatched from him somewhere on his borders. Thievery and the flouting of his authority could not suffice to kindle his rage and spur him to action. It would have been more natural to him to have dismissed the news of the raid with a compassionate smile. But to have done so, he knew, would have been to commit a bitter injustice to the messenger. The poor fellow had run all the way with his news until he was ready to drop with exhaustion. No less would he have wronged the people who had been captured and who were now prisoners, carried away from their homes and their peaceful life into foreign slavery. Moreover, all his other subjects, though they had not been harmed in the least, would also have felt wronged. They would have resented his passivity, not understanding why the prince could not protect his country better. They took it for granted that if violence were done to any of them they could count upon their ruler for aid and vengeance.
He realized that it was his duty to undertake this expedition of reprisal. But what is duty? How many duties there are that we so often neglect without the slightest compunction? What was the reason that this duty of vengeance was no trivial one, that he could not neglect it, and that in fact he was not performing it perfunctorily and halfheartedly, but with zest and passion? As soon as the question arose in his mind, his heart answered it, for once again it quivered with that pang he had felt on parting from little Prince Ravana. If the Rajah, he realized, made no resistance when cattle and people were taken from him, robbery and violence would spread from the borders of his country closer and closer to the center, and ultimately the enemy would stand directly before him and would strike him where he was prone to the bitterest pain: in the person of his son. They would take his son, his successor, from him; they would carry the boy off and kill him, perhaps under torture; and that would be the most extreme suffering he could ever experience, even worse, far worse, than the death of Pravati herself. So that was the reason he was riding off so zealously and was so dutiful a sovereign. Not from concern for the loss of cattle and land, not from kindness for his subjects, not from ambition to match his father's noble name, but out of intense, painful, irrational love for this child, and out of intense, irrational fear of the pain he would feel at the loss of this child.
Thus far he had come in understanding during that ride. He had not, however, managed to apprehend and punish Govinda's men. They escaped with their booty, and in order to show his determination and prove his courage he himself now had to raid across the border, damage one of his neighbor's villages, and carry off some cattle and a few slaves.
He had been away many days. On the homeward ride, a victor, he had again sunk into meditation, and returned home very quietly and rather sorrowful. For in the course of his meditations he had realized how entirely ensnared he was, without any hope of escaping; his whole nature and all his actions were caught and being strangled in a diabolic net. While his leaning toward philosophy, his love for quiet contemplation and a life of innocence and inaction, were constantly growing, there was likewise growing from another source his love for Ravana, his anxiety about his son's life and future, an equally forceful compulsion to action and entanglement. Out of affection grew conflict, out of love war. Already, in the effort to mete out justice, he had seized a herd, terrified a village, and forcibly carried off poor innocent people. Out of that, of course, would grow a new act of vengeance, new violence, and so on and on until his whole life and his whole country were plunged in warfare and violence and the clash of arms. It was this insight, or vision, which made him so silent and sorrowful upon his homecoming.
He had been right, for the hostile neighbor gave him no peace. The incursions and raids were repeated. Dasa had to march out again for reprisals and defense, and when the enemy withdrew, his own soldiers and chasseurs had to be turned upon the neighboring people. Mounted and armed men were more and more a familiar sight in the capital. In a good many frontier villages there were now permanent garrisons of soldiers on guard. Military conferences and preparations troubled Dasa's days. He could not see what purpose this endless guerrilla warfare served; he grieved for the plight of the victims, for the lives of the dead. He grieved because more and more he had to neglect his garden and his books. He grieved for the lost peace of his days and his heart. Often he spoke with Gopala, the Brahman, about these matters, and sometimes with his wife Pravati.
Should they not ask one of the respected neighboring princes to act as mediator? For his part he would gladly help to bring about peace by conciliation and surrendering a few pastures and villages. He was disappointed and somewhat angered when neither the Brahman nor Pravati would hear of anything of the kind.
His difference of opinion with Pravati on this question led to an extremely violent quarrel, and ended with a serious estrangement. Insistently, he pleaded his points with her. But she behaved as if every word were directed not against the war and the useless killing, but solely against herself. In a verbose, furious retort she declared that it was precisely the enemy's aim to take advantage of Dasa's good nature and love of peace (not to say his fear of war); the enemy would persuade him to conclude one peace treaty after another, each paid for in small concessions of territory and population. And in the end he would still not be satisfied, but as soon as Dasa was sufficiently weakened, would return to open war and seize everything that was left to him. She was not concerned about herds and villages, merits and demerits, but with the fate of the whole, their survival or annihilation. And if Dasa did not know what he owed to his dignity, his son, and his wife, she would have to be the one to teach him. Her eyes blazed; her voice shook; it was long since he had seen her so beautiful and so passionate, but he felt only sorrow.
Meanwhile the border raids and breaches of peace continued; they came to a temporary end only with the beginning of the rainy season. By now there were two factions at Dasa's court. One side, the peace party, was very small; aside from Dasa it numbered only a few of the older Brahmans. These were all learned men absorbed in their meditations. But the war party, the party of Pravati and Gopala, had the majority of priests and all the army officers on its side. The country armed feverishly, and it was known that the hostile neighbor was doing the same. The chief huntsman instructed Prince Ravana in the art of the bow, and his mother took him along to every inspection of troops.
During this period Dasa sometimes thought of the forest where he had lived for a while as a poor fugitive, and of the white‐ haired old hermit who lived there absorbed in contemplation. Sometimes he felt a desire to call upon the yogi, to see him again and ask his advice. But he did not know whether the old man was still living, nor whether he would listen and give counsel. And even if he were alive and would advise, everything would nevertheless take its course. Nothing could be changed. Meditation and wisdom were good, were noble things, but apparently they throve only on the margin of life. If you swam in the stream of life and struggled with its waves, your acts and suffering had nothing to do with wisdom. They came about of their own accord, were fated, and had to be done and suffered. Even the gods did not live in eternal peace and eternal wisdom. They too experienced danger and fear, struggle and battle; that he knew from the many tales of the gods.
And so Dasa yielded. He no longer contended with Pravati. He reviewed the troops, saw the war coming, anticipated it in debilitating dreams, and as his body grew leaner, and his face darker, he saw his happiness fading, his gaiety shriveling. There remained only his love for his son. That increased along with his anxiety, increased along with the arming and the drilling of soldiers. It was the flaming red flower in his parching garden. He wondered at how much emptiness and joylessness a man could endure, at how easy it was to grow accustomed to care and gloom, and he also wondered that so anxious and solicitous a love could so painfully dominate a life that had seemingly lost the capacity for passion. Although his life might be meaningless, it was certainly not without a center; it revolved around his love for his son. It was on Ravana's account that he rose from his bed in the morning and spent his days in occupations and exertions directed solely toward war, and therefore repugnant to him. On Ravana's account he patiently conferred with his generals, and withstood majority opinion only to the extent that he prevailed on them to wait and see, not plunge recklessly into adventures.
Just as his joys, his garden, and his books had gradually deserted him, so he was also deserted by those who for so many years had shaped his happiness and represented his pleasures. It had begun with politics, with Pravati's passionate speech excoriating his fear of sinning and love of peace, almost openly calling all that cowardice. She had spoken with flushed cheeks and in fiery phrases of heroism, a prince's honor, and the prospect of disgrace. At that time, stunned and with a sense of giddiness, he had suddenly realized how far his wife had become estranged from him, or he from her. Ever since, the gulf between them had widened. It was still growing, and neither of them did anything to check its growth. Or rather, it should have fallen to Dasa to do something about it. For only he saw the gulf for what it was. In his imagination it more and more grew into the gulf of gulfs, became a cosmic abyss between man and woman, between yes and no, between soul and body. In retrospect he thought he saw the whole thing with complete clarity. He remembered how Pravati, magically beautiful, had captivated him until he parted with his friends, gave up his carefree life as a herdsman, and for her sake lived as a servant in an alien world, the son‐in‐law in the house of unkind people who exploited his infatuation to extract labor from him. Then Nala had come along, and his misfortunes had begun. The wealthy, handsome Rajah with his fine clothes and tents, his horses and servants, had seduced his wife. That might have cost him little effort, for poor Pravati had not been accustomed to regal splendor. But would she really have been led astray so easily and quickly if she had been faithful and virtuous at heart? Very well, the Rajah had seduced her, or simply taken her, and thus inflicted upon him the most horrible grief he had ever experienced. But he, Dasa, had taken revenge. He had killed the thief of his happiness, and had felt the killing as a moment of high triumph. But scarcely was the deed done than he had had to flee. For days, weeks, and months he had lived in swamp and forest, an outlaw, trusting no man.
And what had Pravati been doing all that time? The two of them had never spoken much about that. In any case, she had not fled also. She had sought and found him only after he had been proclaimed Nala's successor, because of his birth, and she needed him in order to enter the palace and ascend the throne. Then she had appeared, had fetched him from the forest and the venerable hermit's purlieus. He had been dressed in fine garments, made Rajah, and since then he had had nothing but glory and felicity — but in reality: what had he abandoned at that time, and what had he gained in exchange? He had gained the splendor and the duties of a sovereign, duties that had been initially easy and had ever since grown harder and harder. He had regained his beautiful wife, the sweet hours of lovemaking with her, and then his son, who had taught his heart a new kind of love and increasing concern for his imperiled life and happiness, so that now the whole country was on the brink of war. This was what Pravati had conferred upon him when she discovered him by the spring in the woods. But what had he left behind, what had he sacrificed? He had left behind the peace of the forest, pious solitude, and the presence and the example of a holy yogi. In addition he had sacrificed the hope of becoming a disciple and successor, of sharing the sage's profound, radiant, unshakable peace of soul, of being liberated from the struggles and passions of life. Seduced by Pravati's beauty, entangled by the woman, and infected by her ambition, he had abandoned the only way that led to liberation and peace.
That was how the story of his life appeared to him now. And in fact it could easily be interpreted thus. Only a few blurrings and omissions were needed to see it that way. He had omitted, among other things, the fact that he had not been the hermit's disciple at all. On the contrary, he had been on the point of leaving him voluntarily. But perspectives often shift in hindsight.
Pravati regarded these matters quite differently, although she was far less inclined to reflection than her husband. She did not think about Nala at all. On the other hand, if she remembered rightly it had been she alone who had founded Dasa's good fortune. She was responsible for his becoming the Rajah. She had given him a son, had lavished love and happiness upon him. But in the end she had found him unable to match her greatness, unworthy of her soaring projects. For it was clear to her that the coming war could have no outcome other than the destruction of the enemy and the doubling of her own power and possessions. But instead of exulting in this prospect and collaborating enthusiastically, Dasa, most unlike a prince, hung back from war and conquest and would have preferred to grow old idling away his time with his flowers, trees, parrots, and books. On the other hand there was Vishwamitra, the commander of the cavalry forces. He was a different sort of man, next to herself the most ardent partisan of the war, repeatedly urging that they strike for victory as soon as possible. In any comparison between the two, Vishwamitra could not help showing to advantage.
Dasa had not failed to notice his wife's growing friendship with Vishwamitra. He saw how much she admired him, and let herself be admired by this brave and cheerful but possibly rather shallow, perhaps somewhat unintelligent army officer with his manly smile, his fine strong teeth and well‐tended beard. Dasa observed it all with bitterness and at the same time with contempt. He deceived himself into thinking he felt only scornful indifference. He did not spy on them or try to discover whether their friendship had overstepped the limits of decency. He regarded Pravati's infatuation with the handsome cavalryman, and the looks which showed how she preferred him to her unheroic husband, with the same outwardly indifferent, inwardly embittered calm with which he was wont to view everything that happened. Whether his wife was determined upon infidelity and betrayal, or whether she was merely expressing her contempt for Dasa's principles, it did not matter. The thing had come and was developing, was beginning to confront him like the war and the disaster whose imminence he sensed. There was nothing to be done about it. The only possible attitude toward it was one of acceptance, of stoic endurance. For that, instead of attack and conquest, was Dasa's kind of manliness and heroism.
Whether or not Pravati's admiration for the cavalry captain, and his for her, remained within the bounds of morality, in any case Pravati was less guilty than he, Dasa, himself. That much he understood. To be sure, thinker and doubter that he was, he tended to blame her for the evaporation of his happiness. Or at any rate he considered that she was partly responsible for his having stumbled into the complexities of life, into love, into ambition, into acts of revenge and raids. In his thoughts he even blamed woman, love, and lust for everything on earth, for the whole crazy dance, the whole wild chase of passions and desires, of adultery, of death, of killing, of war. But at the same time he knew quite well that Pravati was not to blame. She was not a cause, but herself a victim. She had not made, and could not be held accountable for, either her beauty or his love for her. She was only a grain of dust in the rays of the sun, a ripple in the stream. It should have been his task, and his alone, to withdraw from woman and love, from ambition and the hunger for happiness. He should have remained either a contented cowherd among herdsmen, or else he should have tried to overcome his own inadequacy by the mysterious path of yoga. He had neglected to do so, had failed; he had no vocation for greatness, or else he had not kept faith with his vocation, so that after all his wife was right to regard him as a coward. On the other hand, she had given him this son, this frail, handsome boy for whom he felt so fearful but whose existence filled his own life with meaning, who was in fact a great joy — a painful and fearful joy, certainly, but still a joy, his true happiness. Now he was paying for this happiness with the sorrow and bitterness in his heart, with his readiness for war and death, with his consciousness of moving toward a dire fate.
Meanwhile Rajah Govinda sat in his own capital, listening to the bidding of the mother of Nala, the slain seducer of evil memory. Govinda's incursions and challenges were growing ever more frequent and brazen. Only an alliance with the powerful Rajah of Gaipali could have made Dasa strong enough to enforce peace and neighborly relations. But this Rajah, although he was well disposed toward Dasa, was Govinda's kinsman and had politely repulsed all efforts to win him over to such an alliance. There was no escape, no hope of sanity or humanity. The fated outcome was drawing nearer and would have to be undergone. Dasa himself almost longed for the war now. If only the accumulated lightnings would strike; if only the calamity would come speedily, since it could no longer be averted.
Once more he paid a visit to the Rajah of Gaipali and exchanged fruitless courtesies with him. In his council he urged moderation and patience, but by now he was doing so without hope. For the rest, he improved his armaments. The council was divided only on the question of whether to respond to the enemy's next raid with invasion of his territory and outright war, or whether to await his major offensive, so that the people and all neutrals would see who was truly guilty of violating the peace.
The enemy, unconcerned with such questions, put an end to reflection, discussion, and hesitation. One day he struck. He staged a major raid which inveigled Dasa, along with the cavalry captain and his best troops, into rushing to the frontier. While they were on the way, Govinda's main force invaded the country, stormed the gates of Dasa's capital, and besieged the palace. As soon as Dasa heard the news he turned back. He knew that his wife and his son were encircled in the palace, and that bloody battles were raging in the streets of the city. His heart pounded with fury and sorrow when he thought of his loved ones and the dangers that faced them. Now he was no longer a reluctant and cautious commander. He burned with anguish and rage, urged his men homeward in wild haste, found the battle surging through the streets, cut his way through to the palace, confronted the enemy and fought like a madman until, at twilight on that bloody day, he collapsed exhausted, bleeding from several wounds.
When he recovered consciousness, he found himself a prisoner. The battle was lost. City and palace were in the hands of his enemies. Bound, he was taken before Govinda, who greeted him disdainfully and led him into one of the other rooms of the palace. It was the room with the carved and gilded walls where Dasa kept his scrolls. Here, sitting bolt upright on one of the rugs, stony‐faced, was his wife Pravati. Armed guards stood behind her. Across her knees lay their son. Like a broken flower that frail body lay dead, face gray, his garments soaked with blood. The woman did not turn when her husband was led in. She did not see him; she sat staring expressionless at the small corpse. But she seemed to Dasa strangely transformed. It took a while before he realized that her hair, which only a few days before he had seen raven black, was now everywhere shot through with gray. She seemed to have been sitting that way for a long time, the boy on her lap, numbed, her face a mask.
“Ravana!” Dasa exclaimed. “Ravana, my child, my flower!” He knelt. His face fell forward upon the dead boy's head. As if in prayer he knelt before the mute woman and the child, mourning both, paying homage to both. He smelled the odor of blood and death, mingled with the fragrance of the aromatic pomade on the child's hair.
With numbed gaze Pravati stared blankly down at the two of them.
Someone touched his shoulder. It was one of Govinda's captains, who ordered him to stand up. The soldiers led him out. He had not addressed a word to Pravati, or she to him.
Bound, he was placed on a wagon and taken to a dungeon in Govinda's capital. There his fetters were partly loosened. A soldier brought a jug of water and put it on the stone floor. The door was closed and barred, and he was left alone. A wound on his shoulder burned like fire. He groped for the water jug and moistened his hands and face. He wanted to drink, but forbore; this way he would die faster, he thought. How much longer would it take, how much longer! He longed for death as his parched throat longed for water. Only death would still the torture in his heart. Only then would the picture of the mother with their dead son be erased. But in the midst of his agony, merciful weariness and weakness overcame him. He sank down and fell asleep.
When he returned hazily to consciousness after this brief slumber, he tried to rub his eyes, but could not. Both hands were occupied, were holding something tightly. When he took heart and forced his eyes open, he saw that he was no longer surrounded by dungeon walls. Greenish light flowed bright and strong over leaves and moss. He blinked several times. The light struck him like a fierce though noiseless blow. A twitch of horror, a shudder of fear, passed through the nape of his neck and down his spine. Once more he blinked, screwed up his face as if he were weeping, and opened his eyes wide.
He was standing in a forest, holding in both hands a gourd full of water. At his feet the basin of a spring reflected browns and greens. Beyond the fern thicket, he recalled, stood the hut and the waiting yogi who had sent him to fetch water, who had laughed so strangely and whom he had asked to teach him something about Maya.
He had lost neither a battle nor a son. He had been neither a rajah nor a father. Rather, the yogi had granted his wish and taught him about Maya. Palace and garden, library and aviary, the cares of sovereignty and paternal love, war and jealousy, his love for Pravati and his violent suspicion of her — all that had been nothing. No, not nothing. It had been Maya! Dasa stood there shattered. Tears ran down his cheeks. His hands trembled, shaking the gourd he had just filled for the hermit. Water spilled over the rim and onto his feet. He felt as if someone had just amputated one of his limbs, removed something from his head. Suddenly the long years he had lived, the treasures cherished, the delights enjoyed, the pangs suffered, the fears endured, the despair he had tasted to the brink of death — all this had been taken from him, extinguished, reduced to nothingness. And yet not to nothingness! For the memory was there. The images had remained with him. He still saw Pravati sitting, tall and rigid, with her hair so suddenly gray, her son in her lap, as though she herself had killed him. The child lay there like the prey of some beast, his legs dangling limply across her knees.
Oh how swiftly, how swiftly and horribly, how cruelly and thoroughly, had he been taught about Maya! Everything had been deranged; charged years had shrunk to moments. All that crowded reality had been a dream. Perhaps, too, he had dreamed all that had happened previously; the tales of Prince Dasa, of his life as a herdsman, his marriage, his vengeance upon Nala, his taking refuge with the hermit. All that had been pictures such as one might admire on a carved palace frieze where flowers, stars, birds, monkeys, and gods could be seen amid the foliage. And was what he was experiencing this moment, what he saw before his eyes, awakening from rulership and war and imprisonment, standing beside the spring, this gourd from which he had just spilled a little water, together with what he was now thinking about it all — was not all this made of the same stuff? Was it not dream, illusion, Maya? And everything he would still experience in the future, would see with his eyes and feel with his hands, up to the moment of his death — was it any different in substance, any different in kind? It was all a game and a sham, all foam and dream. It was Maya, the whole lovely and frightful, delicious and desperate kaleidoscope of life with its searing delights, its searing griefs.
Dasa still stood numbed. Again the gourd shook in his hands and its water spilled, wetting his toes and running into the ground. What ought he to do? Fill the bowl again, carry it back to the yogi, and be laughed at for all that he had suffered in his dream? That was not alluring. He let the gourd tilt, emptied it, and threw it into the moss. Then he sat down on the green bed and began to reflect seriously. He had had enough and more than enough of this dreaming, of this diabolic texture of experiences, joys, and sufferings that crushed your heart and made your blood stand still, only to be suddenly revealed as Maya, so that you were nothing but a fool. He had had enough of everything. He no longer craved either wife or child, either a throne or victory or revenge, either happiness or cleverness, either power or virtue. He desired nothing but peace, nothing but an end of turmoil. He no longer wanted anything but to check this endlessly turning wheel, to stop this endless spectacle, to extinguish it all. He wanted to find rest for himself and extinguish himself. That was what he had wanted when he hurled himself at the enemy in that last battle, slashing all about and being slashed at in return, giving wounds and receiving them, until he collapsed. But what then? Then there was a brief pause of unconsciousness, or slumber, or death, and immediately afterward you were awake again, had to admit the currents of life into your heart once more and once more let the dreadful, lovely, terrible flood of pictures pour into your eyes, endlessly, inescapably, until the next unconsciousness, until the next death. That was, perhaps, a pause, a moment of rest, a chance to catch your breath. But then it went on, and once again you were one of the thousand figures engaged in the wild, intoxicating, desperate dance of life. Ah, there was no extinction. It went on forever.
Unrest drove him to his feet once more. If there were no rest in this accursed round‐dance, if his one most acute desire could not be fulfilled, then he might just as well fill his gourd again and bring it to this old man who had sent him on this errand, although he did not really have any right of command over him. It was a service that had been asked of him. It was an assignment. He might just as well obey and carry it out. That was better than sitting here and pondering methods of self‐destruction. Altogether, obeying and serving were better and far easier, seemlier and far more harmless, than commanding and taking responsibility. That much he knew. Very well, Dasa, take the gourd, fill it carefully with water, and bring it to your master!
When he reached the hut, the master received him with a strange look, a slightly questioning, half‐compassionate, half‐ amused look of complicity — such a look as an older boy might have for a younger one whom he sees returning from a strenuous and somewhat shameful adventure, a test of courage that has been assigned to him. This herdsman prince, this poor fellow who had stumbled in here, was only coming back from the spring, where he had been for water, and had been gone no more than fifteen minutes. But still he was also coming from a dungeon, had lost a wife, a son, and a principality, had completed a human life and had caught a glimpse of the revolving wheel. The chances were that this young man had already been wakened once or several times before, and had breathed a mouthful of reality, for otherwise he would not have come here and stayed so long. But now he seemed to have been properly awakened and become ripe for setting out on the long journey. It would take a good many years just to teach this young man the proper posture and breathing.
By this look alone, this look which contained a trace of benevolent sympathy and the hint of a relationship that had come into being between them, the relationship between master and disciple — by this look alone the yogi accepted the disciple. This one look banished the fruitless thoughts from the disciple's head. It bound him in discipline and service. There is no more to be told about Dasa's life, for all the rest took place in a realm beyond pictures and stories. He never again left the forest.
➖➖➖
