Tiểu thuyết chiều thứ Bảy

  1. Trang chủ
  2. Danh mục
  3. Hỏi - Đáp

 
 
Tiểu thuyết chiều thứ Bảy, Số 92 đăng ngày 2021-07-17
***
Viễn du lịch sử huy hoàng Truyện tranh Bỉ
Tác giả: Wikipedia
Thể theo yêu cầu của anh Bảy (anh Đỗ Tấn Sỹ), “Tiểu thuyết chiều thứ Bảy” tổng hợp thông tin về lịch sử phát triển Truyện tranh Bỉ (Belgian comics). Nguồn thông tin chủ yếu dựa vào Wikipedia. Tiêu đề do “Tiểu thuyết chiều thứ Bảy” tự đặt.

 

Lời tựa:

Nhân kỷ niệm 190 năm ngày Quốc khánh Vương quốc Bỉ (21/07/1831 – 21/07/2021) - ngày Đức vua Leopold Đệ nhất, vị quốc vương đầu tiên lên ngôi – “Tiểu thuyết chiều thứ Bảy” trân trọng gửi đến nhân dân Bỉ, các thành viên BelUnion cùng gia đình, bạn bè thân hữu những lời chúc tốt đẹp nhất, sức khỏe, hạnh phúc và an lành.

Nhân dịp này, “Tiểu thuyết chiều thứ Bảy” biên soạn và trân trọng giới thiệu đến anh/chị bài về “Truyện tranh Bỉ”. Tài liệu tham chiếu chủ yếu được lấy từ Wikipedia tại địa chỉ: https://en.wikipedia.org/wiki/Belgian_comics.

Trong khi biên soạn, “Tiểu thuyết chiều thứ Bảy” có in đậm và in nghiêng một số tác giả, một số sê-ri, một số nhà xuất bản, một số phong cách nhằm gây chú ý cho người đọc, chứ không làm sai lệch thông tin của trang nguồn. Việc dịch thông tin từ tiếng Anh sang tiếng Việt là do “Tiểu thuyết chiều thứ Bảy” tự biên soạn. Anh/chị nào cần thông tin gốc, xin vui lòng tham khảo trang nguồn đã dẫn ở trên.

➖➖➖

 

 

Truyện tranh được ví là “Nghệ thuật thứ 9. Wikipedia nhận định “Truyện tranh Bỉ là một phân nhóm khác biệt trong lịch sử truyện tranh và đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của truyện tranh châu Âu”.

Truyện tranh là một hợp phần huyết thống của Văn hóa Bỉ. Truyện tranh có khắp nơi trên đất Bỉ. Thật khó có thể tìm thấy một người Bỉ chưa bao giờ đọc truyện tranh. Mọi người đều có một bộ sưu tập nhỏ ở nhà, mọi người đều biết truyện tranh, thậm chí truyện tranh là một phần của chương trình giảng dạy ở trường học.

Truyện tranh có khắp nơi trên đất Bỉ.

 

Không chỉ dành riêng cho giới trẻ.

~

Ai đã đặt nền tảng, đã đẩy quả bóng “Nghệ thuật thứ 9” lên cao, ai đã đưa “Truyện tranh Bỉ” có một vị trí huyền thoại và dẫn dắt “Truyện tranh Châu Âu” trong một thời gian dài?

Có lẽ đó là Georges Prosper Remi (1907 - 1983), được biết đến với nghệ danh Hergé. Ông nổi tiếng với việc tạo ra “Les Aventures de Tintin” (Những cuộc phiêu lưu của Tanh-tanh), loạt album truyện tranh được coi là một trong những truyện tranh châu Âu nổi tiếng nhất thế kỷ 20. Ông đồng thời cũng chịu trách nhiệm cho hai loạt album truyện tranh nổi tiếng khác, “Quick et Flupke, gamins de Bruxelles” (Quick và Flupke, nhóc con Brúc-xen) (1930–1940) và “Les Aventures de Jo, Zette et Jocko” (Những cuộc phiêu lưu của Jo, Zette và Jocko) (1936–1957). Các tác phẩm của ông được thực hiện theo phong cách vẽ ligne claire (nét thoáng) riêng biệt. Thành công của Hergé đã truyền cảm hứng cho giới trẻ thời đó, thúc đẩy các tài năng trẻ đến với truyện tranh. Khoảng 80% truyện tranh của Bỉ được xuất khẩu. Vì vậy, các nghệ sỹ truyện tranh của Bỉ được thừa nhận và tên tuổi của họ được biết đến trên toàn thế giới.

~

Chúng ta hãy cùng viễn du theo dòng lịch sử “Truyện tranh Bỉ”.

Trước năm 1940

Việc sản xuất truyện tranh quy mô lớn đầu tiên ở Bỉ bắt đầu vào nửa cuối những năm 1920. Trước đó, các trang dành cho giới trẻ được minh họa vẫn theo lối cổ, giống với Images d'Épinal (Nhà in Épinal). Truyện tranh lúc đó đến từ Pháp, đến với độc giả nói tiếng Pháp (vùng Wallonia và Bruc-xen). Phổ biến nhất là tờ La Semaine de Suzette (Tuần báo Suzette – tờ dành cho thiếu nữ), tờ L'Épatant (Lộng lẫy) và Le bon point illustré (Điểm mỹ họa). Các tác giả Pháp như Marijac cũng đóng góp cho các tạp chí của Bỉ.

Những năm 1920 chứng kiến ​​sự hình thành của nhiều tạp chí trẻ, mới, một số tờ thuần truyện tranh như tờ song ngữ Zonneland / Petits Belges (Người Bỉ Bé nhỏ) của nhà xuất bản Công giáo Altiora Averbode hoặc các tạp chí hướng đạo như Le Boy-Scout Belge (Hướng đạo sinh), nơi Hergé (Georges Remi) ra mắt; Một số tờ khác được xuất bản dưới dạng phụ lục (báo chữ nhưng phần phụ lục là truyện tranh). Nổi tiếng nhất trong số này là tờ Le Petit Vingtième (Đôi mươi Bé nhỏ), tờ phụ san dành cho thanh thiếu niên hàng tuần của tờ báo Công giáo Le Vingtième Siècle (Thế kỷ Hai mươi). Thành lập vào năm 1928, tờ này do nghệ sĩ trẻ Hergé làm tổng biên tập và đồng thời cũng là biên tập viên chính. Hergé, vào tháng 1 năm 1929 cho ra mắt loạt sê-ri mới cho phần phụ lục: Les Aventures de Tintin (Những cuộc phiêu lưu của Tanh-tanh). Sau thời gian ban đầu bị ảnh hưởng bởi phong cách của các tác giả truyện tranh như Alain Saint-Ogan, Pinchon (người Pháp), hay George McManus (người Mỹ), rất nhanh sau đó Hergé sớm phát triển phong cách riêng của mình. Tintin nhanh chóng trở nên rất nổi tiếng, và doanh số của tờ báo tăng gấp bốn lần vào các ngày thứ Năm, ngày có phần phụ lục truyện tranh của HergéTintin sau đó trở thành nguyên mẫu cho nhiều sê-ri truyện tranh Bỉ, có phong cách vẽ riêng (gọi là phong cách ligne claire – nét thoáng), giữ tần suất xuất bản vừa phải (hàng tuần), sử dụng bong bóng lời thoại (🗨, 💬) (trong khi truyện tranh của các quốc gia khác như Hà Lan và Đan Mạch viết văn bản phía bên dưới bản vẽ trong nhiều thập kỷ sau đó), và cách xuất bản: đầu tiên in trên tạp chí / báo tuần rồi sau đó tập hợp lại và xuất bản dưới dạng album.

Trong khi Tintin rất nổi tiếng, phải mất gần một thập kỷ trước khi tạp chí truyện tranh thành công khác mới xuất hiện. Trong quãng thời gian đó, ngày càng có nhiều tạp chí dành cho giới trẻ đăng một số trang có truyện tranh chịu sự ảnh hưởng của Tintin.

George Van Raemdonck, họa sĩ lớn về truyện tranh đầu tiên người Fla-măng, hầu như chỉ làm việc ở Hà Lan cho đến sau Thế chiến thứ hai. Tuy nhiên, ông đã có ảnh hưởng đến một số nghệ sĩ Fla-măng trước chiến tranh như Jan WaterschootButh, và với tư cách là một nghệ sĩ viết báo truyện tranh hàng ngày, ông đã mở đường cho phương pháp xuất bản điển hình của truyện tranh Fla-măng nếu so sánh với các ấn phẩm vùng Walloonia thịnh hành lúc bấy giờ.

Nghệ sỹ thiên về cổ điển hơn (so với truyện tranh) là Frans Masereel, một thợ khắc gỗ người Fla-măng với tác phẩm "Passionate Journey" (Hành trình đam mê) năm 1926, một câu chuyện không lời được kể trong 165 bức tranh khắc gỗ, đôi khi được coi là cuốn tiểu thuyết đồ họa đầu tiên.

Vào nửa sau của những năm 1930, hầu hết các tạp chí thanh niên vùng Walloonia đều dành chỗ cho một hoặc nhiều truyện tranh của các nghệ sĩ nội địa. Ví dụ như Jijé trong Le Croisé (Thập tự chinh) năm 1936 và Petits Belges (Người Bỉ Bé nhỏ) năm 1939, François GianollaJeunesse Ouvrière (Công nhân Trẻ), và Sirius trong Le Patriote Illustré (Minh họa Ái quốc). Dupuis, một nhà xuất bản có trụ sở tại Marcinelle gần Charleroi, đã thành công với hai tạp chí gia đình có tên là Le Moustique (Con Muỗi) và Bonnes Soirées (Tối đêm Tốt lành). Charles Dupuis, con trai của Giám đốc điều hành NXB, đã quyết định thành lập một tạp chí dành cho thanh niên xoay quanh một nhân vật anh hùng mới, có tên là Spirou. Tạp chí ra mắt vào ngày 21 tháng 4 năm 1938. Nghệ sĩ người Pháp Robert Velter, một trợ lý cũ của Martin Branner, được yêu cầu tạo ra sê-ri tiêu đề, và phần còn lại của tạp chí chứa đầy truyện tranh nổi tiếng của Mỹ như Superman (Siêu nhân). Tám tháng sau, trong một động thái bất thường, tạp chí được xuất bản bằng tiếng Hà Lan với tên là Robbedoes (Spirou). Điều này có ảnh hưởng sâu sắc đến truyện tranh vùng Fla-măng và vì vậy, sự phát triển truyện tranh Bỉ bao gồm cả hai vùng là vùng Wallonia và vùng Fla-măng. Năm 1939, Jijé tham gia tạp chí. Ông làm việc ở đó cho đến khi qua đời vào năm 1980, và là nguồn động lực của tạp chí trong thế chiến và sau đó. Ông phát triển mở rộng tạp chí và đem đến thành công trong suốt những thập kỷ tiếp theo, đồng thời là người truyền cảm hứng cho thế hệ nghệ sĩ truyện tranh trẻ trong những năm 1940 và 1950, được gọi là trường phái Marcinelle. Ngoài việc chịu ảnh hưởng của Hergé, nguồn cảm hứng chính của Jijé đến từ các nghệ sĩ Mỹ như Milton Caniff hoặc Noel Sickles.

Một số tạp chí Fla-măng cũng bắt đầu sản xuất truyện tranh hiện đại hơn, với các tác phẩm của các nghệ sĩ đã thành danh như Frans Van Immerseel ở tờ Zonneland (Người Bỉ Bé nhỏ) và họa sĩ theo trường phái biểu hiện Frits Van den Berghe ở tờ Bravo, hoặc những cái tên mới như Jan Waterschoot ở tờ Zonneland hoặc Eugeen Hermans (hay còn gọi là Pink) ở tờ Ons Volkske, một tờ tuần báo được lấy cảm hứng từ tờ Le Petit Vingtième (Đôi mươi Bé nhỏ). Tác giả truyện tranh quan trọng nhất của tờ Bravo và tờ ZonnelandJohn Flanders, người sau đó tiếp tục cung cấp các câu chuyện cho các tạp chí Fla-măng cho đến những năm 1960.

Thế chiến thứ hai

Trong chiến tranh, nhiều tạp chí đã phải ngừng xuất bản hoặc thu hẹp quy mô hoạt động do thiếu giấy và bị hạn chế do quân Đức chiếm đóng. Le Petit Vingtième bị giải thể sau cuộc xâm lược của Đức, và Hergé bắt đầu làm việc cho tờ báo cộng tác Le Soir, nơi ông phải chuyển từ một trang đôi hàng tuần của Tintin thành một tờ nhật báo. Tình trạng thiếu giấy cũng buộc ông phải giảm số trang trên mỗi album từ 120 trang trước đó xuống còn 62. Để bù đắp điều này, nhà xuất bản Casterman quyết định bắt đầu xuất bản các album bằng màu thay vì đen trắng. Điều này đã trở thành tiêu chuẩn thời hậu chiến cho tất cả các album của nhà xuất bản vùng Walloonia và Bruc-xen: Từ những năm 1960 trở đi, hầu như tất cả truyện tranh ngôn ngữ Fla-măng cũng đều được in màu.

Các tạp chí khác cố gắng tiếp tục xuất bản, nhưng phải thay thế truyện tranh bị cấm của Mỹ bằng tư liệu nội địa. Đây là cơ hội cho những tài năng mới xuất hiện. Ở tờ Spirou, Jijé được Sirius và họa sĩ minh họa trẻ tuổi Maurice Tillieux cùng tham gia cộng tác.

Tạp chí Fla-măng Bravo, ra đời từ năm 1936 với hầu như chỉ có truyện tranh Mỹ, phải thay đổi hướng đi vào năm 1940, và tạo ra một phiên bản tiếng Pháp, thu hút một số nghệ sĩ trẻ người Bỉ như Edgar P. Jacobs, Jacques Laudy, Raymond RedingFlemish Willy Vandersteen, cùng với họa sĩ minh họa nổi tiếng Jean Dratz.

Một lối thoát khác cho các nghệ sĩ trẻ là một số xưởng hoạt hình nhỏ, được tạo ra khi những bộ phim hoạt hình nổi tiếng của Mỹ những năm 1930 có thể không còn được chiếu nữa. Ở Antwerp, Ray GoossensBob de Moor bắt đầu với AFIM, và ở Bruc-xen, André Franquin, Eddy Paape, PeyoMorris làm việc cho CBA.

1944–1958

Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc là giai đoạn khó khăn lần thứ hai, với việc nhiều tạp chí biến mất hoặc đổi chủ, trong khi một lượng lớn tạp chí mới xuất hiện giờ đây đã chấm dứt tình trạng kiểm duyệt và thiếu giấy. Spirou, đã biến mất vào cuối năm 1943, xuất hiện trở lại vào năm 1944 với cùng các tác giả. Mặt khác, Bravo có chủ sở hữu mới và những người đóng góp chính đã tìm kiếm các nhà xuất bản mới. Tờ báo Le Soir đã thay thế phiên bản thời chiến và tất cả nhân viên bằng phiên bản và nhân viên trước thời chiến, và Hergé không tìm được nhà xuất bản trong gần hai năm do bị cáo buộc cộng tác với người Đức và bị điều tra.

Năm 1946, Raymond Leblanc muốn thành lập một tạp chí dành cho giới trẻ để mở rộng nhà xuất bản nhỏ Lombard của mình, và quyết định sử dụng Tintin vốn đã rất nổi tiếng làm nhân vật anh hùng chính cho tạp chí Tintin. Khởi sự vào năm 1946 với phiên bản tiếng Pháp và tiếng Hà Lan (phiên bản tiếng Hà Lan có tên gọi là Kuifje). Tờ này đã trở thành thông lệ cho các tạp chí truyện tranh của Bỉ. Một phiên bản khác dành cho công chúng Pháp ra đời vào năm 1948. Tạp chí ngay lập tức tuyển dụng chủ yếu là các nghệ sĩ Bỉ, hầu hết đến từ Bravo: Jacobs (người đã từng cộng tác với Hergé), Laudy, và nghệ sĩ trẻ Paul Cuvelier. Tạp chí thành công ngay tức thì. Ngay sau đó những tên tuổi khác tham gia, bao gồm cả Jacques Martin. Để có được thành công với phiên bản tiếng Fla-măng (thời điểm đó Tintin chưa được biết đến nhiều đối với công chúng Fla-măng), hai trong số những nghệ sĩ Fla-măng mới xuất sắc nhất đã được liên hệ: Bob de MoorWilly Vandersteen. De Moor ở với HergéTintin cho đến cuối đời, nhưng Vandersteen lại rời tạp chí sau 11 năm.

Nhiều tạp chí khác chỉ tồn tại được vài năm, và những nghệ sĩ xuất sắc nhất của họ sau đó đã gia nhập Spirou hoặc Tintin. Các tạp chí như Bimbo, Story hay Wrill chủ yếu thành công trong khu vực cục bộ và thiếu một loạt phim chính thực sự có tiếng tăm. Tillieux làm việc cho Bimbo, Martin cho Wrill, André-Paul Duchâteau bắt đầu sự nghiệp viết lách của mình trong phiên bản mới của Bravo. Petits Belges / Zonneland tiếp tục được xuất bản, nhưng chỉ dành một vài trang cho truyện tranh. Nghệ sĩ chính trong những ngày đó là Renaat Demoen, sau đó gia nhập François Craenhals.

Đối thủ cạnh tranh chính của TintinSpirou trong thời kỳ này là Heroic-Albums, có phương pháp xuất bản khác: thay vì một số truyện dài thường xuất hiện với tần suất một trang mỗi tuần, Heroic xuất bản một truyện dài hoàn chỉnh mỗi tuần. Các nghệ sĩ chính cho tạp chí này gồm Tillieux, Fred Funcken, Tibet, François Craenhals, Greg, ... Do bị kiểm duyệt ở Pháp, tạp chí này đã biến mất vào năm 1956.

Ở vùng Flanders, cũng có sự bùng nổ tương tự của các tạp chí mới, nhưng những nghệ sĩ và truyện tranh quan trọng nhất lại chủ yếu làm việc cho các tờ báo: Marc Sleen vẽ nhiều trang trên tạp chí 't Kapoentje, nhưng loạt truyện chính của ông Nero lại xuất hiện trên tờ báo Het Volk (Nhân dân) từ năm 1947 trở về sau. Willy Vandersteen đã làm việc cho rất nhiều tạp chí, cả bằng tiếng Hà Lan và tiếng Pháp, nhưng loạt phim chính của ông là Spike và Suzy xuất hiện trên De Standaard (Tiêu chuẩn) từ năm 1945.

Hai họa sĩ này thống trị làng truyện tranh Fla-măng cho đến năm 1980, mặc dù Nero được dịch sang tiếng Pháp và tiếng Đức, thành công duy nhất bên ngoài vùng Flanders là Spike và Suzy. Bộ truyện tranh này trở thành truyện tranh nổi tiếng nhất của Hà Lan và có một lượng khán giả khá lớn trong vùng Wallonia, chủ yếu là do sự xuất hiện của bảy câu chuyện được tạo ra đặc biệt trong Tintin, được coi là hay nhất của bộ truyện. Do thành công này, Vandersteen đã mở một Studio sản xuất hàng trăm truyện tranh và mang lại cho nhiều nghệ sĩ trẻ một công việc ổn định. Tuy nhiên, trái ngược với trường phái Marcinelle và ở một mức độ thấp hơn là Studios Hergé, rất ít nghệ sĩ có sự nghiệp độc lập thành công sau khi rời xưởng. Một trong những sê-ri chính của Studio là Bessy, ban đầu được thực hiện cho tờ báo La Libre Belgique (Nước Bỉ Tự do) của Walloonia vào năm 1952, và sau đó đến với công chúng vùng Flanders và cuối cùng là sê-ri hơn 1.000 truyện tranh ở Đức.

Trong khi đó, nhiều nghệ sĩ sau này trở nên nổi tiếng đã ra mắt với quy mô nhỏ trên các tờ báo của Walloonia: Peyo, Greg, Albert Uderzo, René Goscinny, ...

Trong những năm 1950, bối cảnh truyện tranh ở Bỉ bị chi phối bởi ba phương pháp xuất bản chính:
(1) Cách thứ nhất: đầu tiên các truyện tranh đăng trên các tạp chí chính TintinSpirou – sau đó được tập hợp lại và làm thanh các album rồi gửi sang các nhà xuất bản LombardDupuis;
(2) Cách thứ hai: đầu tiên truyện tranh đăng trên các tờ nhật báo vùng ở Flanders - De StandaardHet Volk - sau đó được tập hợp thành các album đen trắng (các album này giá rẻ hơn);
(3) Cách thứ ba: truyện tranh đăng trên  các tờ tuần báo tiếng Pháp, không tập hợp lại thành các album.
-
Ngoài ba phương pháp trên, số lượng các tạp chí khác giảm dần, và các nhà xuất bản truyện tranh mà không đăng trên tạp chí, dần dần biến mất, ngoại trừ Casterman, nhà xuất bản truyện tranh của Hergé, và một số truyện tranh khác.

Đây là “Kỷ nguyên vàng” (Golden Age) truyện tranh Bỉ, một thời kỳ phát triển rực rỡ và mở rộng không ngừng, với sự khởi đầu và tiếp nối của nhiều bộ truyện nổi tiếng nhất.

Spirou mở rộng từ 12 trang lên 52 trang toàn màu. Số lượng truyện tranh Mỹ, được giới thiệu lại sau khi chiến tranh kết thúc, giảm dần xuống gần con số không vào năm 1950. Thay vào đó là truyện tranh của Victor HubinonJean-Michel Charlier (sê-ri truyện tranh Buck Danny), Maurice Tillieux (sê-ri truyện tranh Gil Jourdan), Eddy Paape, Will, và quan trọng nhất là André Franquin, MorrisPeyo. Loạt truyện tương ứng của họ là Gaston Lagaffe, Lucky LukeThe Smurfs đã trở thành những cuốn sách bán chạy nhất trên thế giới. Trong khi thế hệ đầu tiên học được nhiều kiến thức nghệ thuật khi làm việc với Jijé, nhiều nghệ sĩ trẻ bắt đầu sự nghiệp chuyên nghiệp của họ trong Studio Peyo trước khi tạo ra loạt phim của riêng họ, đảm bảo sự tiếp nối của Trường phái Marcinelle. Khía cạnh hài hước của tạp chí được đảm bảo bởi tổng biên tập Yvan Delporte, nhà văn, người viết lời cho tranh của Franquin, WillPeyo. Cùng với các họa sĩ chính của Tintin, họ đã định hình phong cách truyện tranh Pháp-Bỉ trong nhiều thập kỷ sau đó.

Tintin cũng có một câu chuyện thành công tương tự. Các nghệ sĩ mới như Jean Graton (sê-ri truyện tranh Michel Vaillant) và Raymond Macherot có nhiều độc giả mới. Hergé lập Studio của mình để giúp ông thực hiện truyện tranh Tintin, ông cũng đã tạo phong cách cho nhiều nghệ sĩ như Bob de MoorRoger Leloup.

Phong cách của hai tạp chí (SpirouTintin) hoàn toàn khác biệt. Phong cách ligne claire của Tintin tỏ ra nghiêm túc, khoa giáo - tương phản với trường phái Marcinelle hài hước, biếm họa của Spirou.

Ở vùng Flanders, không có tạp chí nào có thể sánh được với thành công của hai tạp chí Walloonia (SpirouTintin). Để tồn tại trong thời kỳ này, không sống được dưới dạng tạp chí truyện tranh mà phải trở thành tờ phụ lục của các tuần báo. Đáng kể nhất là tờ 't Kapoentje, xuất bản tác phẩm của ButhRik Clément, nhưng tờ này cũng không có ảnh hưởng nào bên ngoài vùng Flanders. Họa sĩ duy nhất thực sự thành công trong thời kỳ này là Jef Nys với tác phẩm Jommeke, ra mắt năm 1955 và trở thành truyện tranh nhật báo lớn thứ ba ở vùng Flanders.

Các nghệ sĩ như Pom, Bob Mau hay Renaat Demoen ít thành công hơn và chỉ có một lượng độc giả hạn chế, trong khi các nghệ sĩ Fla-măng khác bắt đầu làm việc cho các tạp chí Pháp ngữ, theo chân của Morris (làm cho tờ Spirou) và Bob de Moor (làm cho tờ Tintin). Thành công nhất trong số này là Berck, người lúc đầu làm cho tờ Tintin sau đó chuyển đến tờ Spirou.

1959–1977

Từ năm 1959 trở đi, sự thống trị của SpirouTintin dần biến mất. Thế hệ nghệ sĩ đầu tiên không thể tiếp tục nhịp điệu xuất bản của những thập kỷ trước, và các tạp chí Pháp đã tiếp cận được nhiều khán giả mới, nhờ sự kiểm duyệt bảo hộ của chính quyền Pháp. Các nghệ sĩ Pháp như René GoscinnyAlbert Uderzo, những người trước đây làm việc cho các tạp chí và báo của Bỉ, đã thành lập tạp chí Pilote của riêng họ, và bầu không khí ít hạn chế hơn ở đó đã thu hút một số đồng nghiệp chính của họ từ Spirou như Morris, Jijé, CharlierHubinon. Ngoài Morris, tất cả họ vẫn tiếp tục làm việc cho Spirou, nhưng sự suy giảm đã bắt đầu.

Tintin bị thiếu những câu chuyện mới của Hergé. Greg trở thành tổng biên tập vào năm 1962 và ở lại đó cho đến năm 1975, đưa vào một phong cách và nội dung mới, dành cho độc giả lớn tuổi hơn, đồng thời giới thiệu một số nghệ sĩ mới như Hermann Huppen, William Vance, Jean Van HammeDany. Bất chấp sự hoan nghênh của giới phê bình đối với các tác giả mới này, số lượng phát hành từ từ giảm xuống (từ mức cao kỷ lục 270.000 bản một tuần chỉ tính riêng ở Pháp), rồi các ấn bản quốc tế của Tintin đã biến mất trong thập kỷ tiếp theo, sau khi ra mắt sê-ri lớn cuối cùng có tên là Thorgal (nhà văn Jean Van Hamme viết lời, Rosinski vẽ tranh).

Spirou cũng phải tìm các nghệ sĩ và loạt phim mới để lấp đầy các trang và giữ chân độc giả của họ. Phải đến khoảng năm 1970, nhiều người trong số họ mới trở thành những ngôi sao thực sự, với sự nổi lên của Raoul Cauvin với tư cách là cây bút chính mới của tạp chí. Loạt phim mới lớn nhất trong những năm 1960 là Boule et Bill của Franquin-cộng tác viên Jean Roba. Nó trở thành bộ truyện nổi tiếng nhất của tạp chí cùng với Gaston Lagaffe sau sự biến mất của Lucky Luke vào năm 1967. Khoảng năm 1970, Berck (sê-ri Sammy), Lambil (sê-ri: Les Tuniques Bleues - Áo chẽn màu xanh), François Walthéry (sê-ri Natacha) và Leloup (sê-ri Yoko Tsuno) là các nghệ sĩ và sê-ri truyện tranh mới, với Raoul Cauvin là nhà văn quan trọng nhất cho các sê-ri này. Tuy nhiên, sau năm 1966, số lượng phát hành khoảng 280.000 bản một tuần (Pháp và Bỉ cộng lại), đã không còn đạt được.

Ở vùng Flanders, tình hình rất ổn định, vì chỉ xuất bản hạn chế trong vùng, lại do các tác giả thành danh của những năm 1940 và 1950 đảm nhận, vì vậy không còn chỗ cho những tài năng trẻ xuất hiện. Các nghệ sĩ trẻ hoặc làm việc trong Studio Vandersteen, hoặc tìm việc ở hai tờ SpirouTintin. Điều đó góp phần củng cố mối liên kết giữa các cảnh truyện tranh thuộc hai nhóm ngôn ngữ (tiếng Pháp và tiếng Fla-măng).

~

Fandom truyện tranh, bắt đầu ở Hà Lan và Pháp vào những năm 1960, nổi lên ở Flanders vào năm 1966 với các ấn phẩm khác nhau của Jan Smet, người cũng đã tạo ra giải thưởng truyện tranh Fla-măng đầu tiên vào năm 1972. Giải thưởng này phát triển thành Bronzen Adhemar, giải thưởng truyện tranh quan trọng nhất của vùng Flanders, được đặt theo tên của nhân vật thần đồng Adhemar trong The Adventures of Nero (Cuộc phiêu lưu của Nero). Ở Wallonia, nó chỉ bắt đầu một cách nghiêm túc vào năm 1971, với những giải thưởng đầu tiên (giải Prix Saint-Michel ở Bruc-xen) và fanzine (Rantanplan), đều của André Leborgne, và cửa hàng chuyên doanh đầu tiên và nhà tái xuất bản vật liệu cũ, Michel Deligne. Institut Saint-Luc ở Bruc-xen đã tạo ra một bộ phận truyện tranh với các giáo viên như Eddy Paape, và chịu trách nhiệm phần lớn cho các tác giả mới, hướng đến người lớn hơn, những người đã đi đầu trong những năm 1980 và 1990. Các cuộc triển lãm với các nghệ sĩ lớn đã được tổ chức trên khắp đất nước, một số do những người đam mê nghiệp dư, một số được chính phủ xác nhận.

Từ 1978 đến nay

Những thập kỷ trước 1978 đã cho thấy sự suy giảm hơn nữa của các hệ thống xuất bản truyền thống của truyện tranh Bỉ, và chấm dứt sự thống trị của các tác giả Bỉ trong truyện tranh châu Âu.

Phản ánh sự thay đổi từ truyện tranh dành cho thanh thiếu niên sang truyện tranh dành cho người lớn chính là sự sụp đổ của Tintin và sự khởi đầu của A Suivre vào năm 1978 - nguyệt san truyện tranh (dành cho người lớn) của nhà xuất bản Casterman. Truyện tranh bấy giờ xuất bản các "chương" dài hơn của các tác giả châu Âu về tiểu thuyết đồ họa, với các nghệ sĩ như Hugo PrattJacques Tardi. Trong số họ, vẫn có những tài năng xuất sắc nhất của Walloonia và Bruc-xen, bao gồm Didier Comès, Benoît SokalFrançois Schuiten. Tạp chí này (A Suivre), được xem là câu trả lời trí tuệ đáp lại các tạp chí Pháp như Métal Hurlant, - có xu hướng đổi mới đồ họa, tưởng là một thành công lớn và có nhiều ảnh hưởng, nhưng hóa ra lại tương đối ngắn ngủi. Ấn bản tiếng Hà Lan, bắt đầu vào năm 1980, khép lại vào năm 1989 (cùng năm Pilote ngừng xuất bản), rồi vào năm 1997, ấn bản tiếng Pháp cũng biến mất, chứng tỏ sự sụp đổ của định dạng tạp chí, trong một thị trường mà hầu hết mọi người thích mua ngay lập tức - các album.

Ở Flanders, một thử nghiệm cuối cùng với tạp chí truyện tranh dành cho thanh thiếu niên đã được bắt đầu vào năm 1993 với Suske en Wiske Weekblad của Standaard Uitgeverij: với sự kết hợp giữa truyện tranh cổ điển và bộ truyện mới và được thực hiện bởi bộ truyện tiếng Hà Lan nổi tiếng nhất và một chiến dịch quảng bá lớn, nó đã ban đầu có một lượng lớn khán giả, nhưng dần dần mất đà và biến mất vào năm 2003.

Tạp chí truyện tranh duy nhất còn tồn tại là Spirou, nhưng với sự kết thúc của Robbedoes phiên bản tiếng Hà Lan vào năm 2005, khi lượng phát hành giảm xuống chỉ còn khoảng 3.000 bản, câu chuyện thị trường đại chúng nào dành cho khán giả Fla-măng vẫn còn đó, khiến cho những nghệ sỹ Fla-măng trẻ tuổi rất khó để có được lượng khán giả lớn hơn.

Tờ Spirou, trong khi đó, sau khi sụt giảm trong những năm 1970 và 1980 từ 280.000 xuống còn 160.000 bản, vẫn giữ được lượng phát hành khá ổn định. Đó là tiền đề cho nhà xuất bản Dupuis để thử nghiệm các nghệ sĩ và loạt truyện tranh mới trước khi thực hiện một khoản đầu tư lớn vào loạt album. Sau những thử nghiệm nhắm mục tiêu đến khán giả trưởng thành hơn vào cuối những năm 1970 và những năm 1980 với phần bổ sung Le Trombone Illustré và việc xuất bản các truyện tranh như sê-ri XIII (Mười ba) và sê-ri Jeremiah, trọng tâm một lần nữa được tập trung vào loạt phim hài hước và khán giả là thanh thiếu niên trẻ tuổi. Bây giờ các nghệ sĩ nổi tiếng như Bernard Hislaire, Zep, Tome, Janry hay Midam hoặc đã khởi sự hoặc vẫn tiếp tục đăng tác phẩm trên tạp chí.

Nhưng bên cạnh tạp chí, Dupuis, giống như tất cả các nhà xuất bản khác, vẫn nhắm đến đối tượng lớn tuổi hơn với với bộ sưu tập tiểu thuyết đồ họa.

Cả LombardDupuis kể từ đó đã sát nhập vào hãng truyền thông Pháp Média Participations, nhưng vẫn giữ được mức độ độc lập nhất định.

Ở Flanders, thời kỳ này bắt đầu với sự xuất hiện của hai truyện tranh thành công mới trên báo, đó là Bakelandt của Hec LeemansKiekeboe của Merho. Nhưng chúng dường như cũng là những thành công cuối cùng của một hệ thống đang chết dần chết mòn, và truyện tranh ở Flanders ngày càng tập trung nhiều hơn vào các album. Những bộ truyện và tác giả thành công rất ít và xa vời, hầu hết, như Urbanus hay F. C. De Kampioenen, chỉ là một thành công cục bộ trong vùng. Một vài nghệ sỹ ngoại biên như Ever Meulen, người chủ yếu là họa sĩ minh họa, hoặc Kamagurka, người thiên về hoạt hình, đã có một số thành công ở Wallonia, Pháp và Hà Lan, nhưng ngoài những ngoại lệ đó, phương pháp chính cho truyện tranh Fla-măng, nghệ sĩ muốn thành công tác phẩm vẫn được in tại ba nhà xuất bản Pháp ngữ (Dupuis, Le Lombard, Casterman).

Thành công nhất trong số này kể từ những năm 1960 có thể kể đến William Vance, Jo-El Azara, Griffo, Marvano, Jean-Pol, Jan BosschaertLuc Cromheecke.

Ảnh hưởng và ghi nhận

Bỉ đã đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của nghệ thuật thứ 9. Văn hóa truyện tranh của Bỉ đã được tạp chí Time gọi là "Europe's richest" (phong phú nhất châu Âu), trong khi tờ Calgary Sun gọi Bỉ là "quê hương của truyện tranh ".

Sự công nhận đối với truyện tranh Bỉ bên ngoài giới hâm mộ (fandom) còn chậm, nhưng trong những năm 1970, ngày càng có nhiều truyện tranh và tác giả nhận được các bài đánh giá và bài viết trên các tờ báo và tạp chí. Con tem chính thức đầu tiên có hình một anh hùng truyện tranh được thực hiện vào năm 1979, in hình Tintin, và hầu hết các truyện tranh nổi tiếng của Bỉ cũng được in tem trong các thập kỷ tiếp theo. Các cuộc triển lãm lớn về truyện tranh được tổ chức từ năm 1969, và cuối cùng là Belgian Centre for Comic Strip Art (Trung tâm Nghệ thuật Truyện tranh của Bỉ), thường được gọi là Bảo tàng Truyện tranh, được mở tại Bruc-xen vào năm 1989 trong một nhà kho cũ do Victor Horta thiết kế. Trung tâm này phát triển nhanh chóng, với 160.000 du khách vào năm 1994 và 240.000 vào năm 2000. Các thị trấn khác nhau của Bỉ có các bức tranh bích họa và tượng của các truyện tranh lớn, một số nghệ sĩ nổi tiếng nhất đã được phong tước hiệp sĩ.

Truyện tranh Bỉ, các tác giả và các tạp chí thường được coi là trung tâm trong sự phát triển của truyện tranh châu Âu. Hergé, với Tintin, và Jijé, là giáo viên truyện tranh, được coi là những tác giả có ảnh hưởng nhất trong số các tác giả Bỉ thời kỳ đầu. Tác giả người Pháp Tibet nói rằng các họa sĩ truyện tranh coi Hergé là Đức Cha và Jijé là Bố già truyện tranh. Jijé không chỉ là người thầy của các tác giả Bỉ quan trọng như André Franquin, mà còn của các tác giả lớn của Pháp như Jean GiraudJean-Claude Mézières. Trong Hergé Studio, các tác giả người Pháp như Jacques Martin, và tác giả Thụy Sĩ Derib đã làm việc nhiều năm trong Studio Peyo. Các tạp chí truyện tranh TintinSpirou đã được dịch ra các thứ tiếng khác nhau, và các sê-ri truyện tranh tiếng tăm từ các tạp chí đã được in lại trên các tạp chí truyện tranh ở Ý, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Đức hoặc Hà Lan. Album của bộ truyện chính và các tác giả đã được dịch ra hàng chục thứ tiếng, và thậm chí nhiều bộ truyện nhỏ đã được dịch sang các thứ tiếng khác nhau ở Tây Âu. Các nghệ sĩ như Joost Swarte người Hà Lan, Chris Ware người Mỹ, Bill Leak người Úc hay Jason người Na Uy bị ảnh hưởng sâu sắc bởi phong cách ligne claire của Hergé, trong khi những người khác như Daniel Torres của Tây Ban Nha, Pora của Phần Lan và Yves Chaland người Pháp theo sát "Phong cách nguyên tử" của JijéFranquin. Các nghệ sĩ của Bỉ thời gian gần đây như KamagurkaPhilippe Geluck lại đặc biệt nổi tiếng ở Pháp. Gần đây hơn, các tiểu thuyết đồ họa của Bỉ cũng đã được dịch sang tiếng Anh, như Jean-Philippe Stassens với tác phẩm Deogratias, trong khi nhiều bộ cũ hơn cũng được tái bản, mặc dù thành công chỉ ở mức hạn chế.

Đặc biệt là HergéTintin có nhiều ảnh hưởng đến các nghệ sĩ khác bên ngoài truyện tranh, như Roy LichtensteinAndy Warhol. Hergé đã được đặt tên cho một đường phố và một bức tượng ở Angoulême, Pháp. Bưu chính Pháp và Hà Lan đã phát hành tem tưởng nhớ Tintin.

Trò chơi điện tử, phim hoạt hình và phim người đóng đã được sản xuất cho các sê-ri nổi tiếng như XIII (Mười ba), Tintin, Spirou et Fantasio, Spike et SuzyLucky Luke, cùng loạt phim dài tập về Hanna-Barbera của The Smurfs đã đạt được thành công trên toàn thế giới với lượng bán vé khổng lồ. Thành công tiếp tục được chứng minh bằng việc xếp hạng các phim hoạt hình dựa trên cuộc phiêu lưu của TintinLucky Luke ở Đức và Canada vào năm 2005 và 2006. Bên cạnh đó, có những tiểu thuyết đồ họa dành cho người trưởng thành như The Wedding Party (Tiệc cưới) của Hermann HuppenJean Van Hamme đã được chuyển thể thành phim.

Hầu hết các họa sĩ truyện tranh lớn của châu Âu đã làm việc một thời gian, thường là những năm đầu trong sự nghiệp của họ, tại Bỉ: Các tác giả người Pháp như Albert UderzoRené Goscinny, Jacques Tardi, Jean GratonClaire Bretécher, người Đức như Andreas, tác giả người Ba Lan Grzegorz Rosiński, Carlos Roque người Bồ Đào Nha, các tác giả Thụy Sĩ ZepCosey ... Ngay cả tác giả lớn người Ý Hugo Pratt đã tạo ra nhiều tác phẩm nổi tiếng nhất sau này của ông cho nhà in Casterman.

--------

Chú thích:

        Vùng nói tiếng Pháp (Francophonie) hay ví các loại hình nghệ thuật theo số thứ tự như sau:

  1. Nghệ thuật thứ nhất: kiến trúc
  2. Nghệ thuật thứ hai: điêu khắc
  3. Nghệ thuật thứ ba: hội họa
  4. Nghệ thuật thứ tư: khiêu vũ
  5. Nghệ thuật thứ năm: âm nhạc
  6. Nghệ thuật thứ sáu: thơ
  7. Nghệ thuật thứ bảy: điện ảnh
  8. Nghệ thuật thứ tám: truyền hình
  9. Nghệ thuật thứ chín: truyện tranh

Ai đã ví truyện tranh là “Nghệ thuật thứ 9”? Một người Bỉ: ông Maurice De Bevere (1923 - 2001), được biết đến với nghệ danh Morris, là một họa sĩ truyện tranh và tác giả của Lucky Luke, một bộ truyện tranh bán chạy nhất về một tay súng ở Miền Tây Hoang dã Hoa Kỳ.

②              George Van Raemdonck (28/8/1888 – 28/1/1966) là một nghệ sĩ truyện tranh và họa sĩ người Bỉ, và thường được coi là tác giả truyện tranh Fla-măng đầu tiên. Ông chủ yếu làm việc cho các tạp chí và tờ báo cánh tả, xã hội chủ nghĩa và chống phát xít, tạo ra hàng nghìn phim hoạt hình chính trị.

③              Frans Masereel (31/7/1889 - 3/1/1972) là một họa sĩ và nghệ sĩ đồ họa người Fla-măng làm việc chủ yếu ở Pháp, đặc biệt được biết đến với những bức tranh khắc gỗ tập trung vào các vấn đề chính trị - xã hội, chẳng hạn như chiến tranh và chủ nghĩa tư bản. Ông đã hoàn thành hơn 40 cuốn tiểu thuyết không lời trong sự nghiệp của mình, và trong số này, tác phẩm vĩ đại nhất của ông thường được cho là "Passionate Journey" (Hành trình đam mê).

④              Joseph Gillain, được biết đến nhiều hơn với nghệ danh Jijé (13/1/1914 – 19/6/1980), là một nghệ sĩ truyện tranh người Bỉ, nổi tiếng với vai trò là một họa sĩ của bộ Spirou et Fantasio (người đưa vào nhân vật Fantasio) và người tạo ra một trong những bộ truyện tranh Phương Tây lớn nhất, đầu tiên ở châu Âu, là Jerry Spring.

⑤              Trường phái Marcinelle. Thuật ngữ "trường phái Marcinelle" (tiếng Pháp: École de Marcinelle) hoặc "trường phái Charleroi" (École de Charleroi) dùng để chỉ một nhóm các họa sĩ truyện tranh người Bỉ do Joseph Gillain (được biết đến với cái tên Jijé) thành lập sau Thế chiến thứ hai. ("Bande à quatre", "Gang of four", - Bộ tứ -, ngoài Jijé còn có Franquin, MorrisWill.) Các họa sĩ trường phái Marcinelle đều liên kết với tạp chí hàng tuần, Spirou, có văn phòng (vào những năm 1940) đặt tại thị trấn Marcinelle, gần Charleroi ở Bỉ.

Về mặt phong cách, trường phái Marcinelle là sự pha trộn giữa hoạt hình và chủ nghĩa hiện thực, và đôi khi còn được gọi là comic-dynamic (truyện tranh năng động) (chữ "comic" ở đây có nghĩa là "hài hước", không phải là phương tiện). Nó thường được trích dẫn là đối lập với phong cách ligne claire (nét thoáng) của Hergé. Mặc dù hai phong cách này có nhiều điểm chung, trường phái Marcinelle hướng đến việc truyền đạt ấn tượng về sự chuyển động, trong khi ligne claire có xu hướng schematic (lược đồ).

Phần bổ sung của anh Trần Hữu Nam để chú thích cho ligne claire và trường phái Marcinelle:

“Ligne claire” theo Hergé

https://fr.wikipedia.org/wiki/Ligne_claire

https://en.wikipedia.org/wiki/Ligne_claire

- nét vẽ đậm, đều (do vẽ nháp bằng bút chì, rồi can bằng bút sắt - mực, nên nét đều không thay đổi), làm đường bao/biên chia tách /phân định rõ ràng mảng này với mảng khác – để “tô” một sắc màu (tạo sắc màu với các chấm đen và bằng cách thay đổi khoảng cách và kích thước chấm đen).

- đồng một sắc màu cho từng mảng một;

- không bao giờ dùng nét vẽ tạo bóng (bóng đèn, luồng ánh sáng chiếu);

- chiều cao dải băng tranh không đổi; các cảnh nối tiếp nhau liền lạc, (hạn chế chuyển cảnh tùy tiện).

- lời thoại hoặc dẫn cảnh viết bằng chữ thường, đặt trong khung hình chữ nhật;

Còn đây là phong cách Dupuis, Charleroi phái, rõ là có khác

Gaston Lagaffe

⑥              Fandom được hiểu là tập hợp những người có cùng văn hóa, sở thích, và đồng cảm.

➖➖➖