Samuel Beckett

(Giải Nobel Văn học 1969)

-:-

Tôi vẫn thường liên hệ, hoặc đúng hoặc sai, cuộc hôn nhân của tôi với cái chết của cha tôi, về thời gian. Hai việc ấy, trên những bình diện khác, còn có những mối liên hệ nào khác chăng, không phải là chuyện không thể có. Nói ra điều mình tưởng là mình biết, việc ấy với tôi đã là chuyện không dễ.

Cách nay không lâu, tôi có viếng mộ cha tôi, đó là điều tôi biết chắc, và có ghi lại ngày tháng cha tôi mất, chỉ là ngày mất mà thôi, bởi lẽ cái ngày ấy, ngày sinh của ông, tôi không thấy có gì đáng để ý. Tôi ra đi buổi sáng và trở về vào buổi tối, ăn trưa nhẹ ở ngay nghĩa trang. Thế nhưng mấy hôm sau, khi muốn biết xem ông mất lúc bao nhiêu tuổi, tôi phải trở lại ngôi mộ, để ghi ngày sinh của ông. Hai cái ngày làm mốc giới hạn đó, tôi có ghi vào một miếng giấy, mà bây giờ đi đâu tôi cũng đem theo. Chính bởi thế mà tôi có thể xác định là khi lấy vợ tôi hẳn phải vào khoảng hăm lăm tuổi. Bởi vì ngày sinh của tôi, tôi xin nói lại, ngày sinh của chính tôi, tôi chưa bao giờ quên nó, tôi chưa bao giờ buộc phải viết ra, nó vẫn khắc sâu trong trí nhớ của tôi, ít ra là cái năm, với những con số mà đời sống khó làm sao xóa nổi. Chính cái ngày cũng thế, tôi chỉ cần làm một cố gắng là nhớ ra ngay, và tôi vẫn thường tổ chức ăn mừng nó, theo cách của tôi, tôi sẽ không nói là mỗi lần nó trở lại, không, bởi vì nó cứ trở lại hoài, cứ trở lại hoài.

Cá nhân tôi không có gì chống các nghĩa trang, tôi đi dạo ở đấy một cách tự ý, có lẽ còn tự ý hơn là ở nơi khác, khi tôi phải đi chơi. Mùi các xác chết, mà tôi ngửi thấy rất rõ dưới mùi cỏ và mùn, tôi chẳng thấy nó khó chịu tí nào. Có lẽ nó hơi quá ngọt một chút, hơi nồng một chút, nhưng thích hơn mùi người sống rất nhiều, hơn cái mùi bốc lên từ nách, từ bàn chân, từ đít, từ những bao qui đầu nhớp nháp và những cái noãn tuyệt vọng. Và khi xác cha tôi đến đóng góp vào đó, dù chỉ là đóng góp khiêm nhường thôi, tôi hầu như đã có thể nhỏ một chút nước mắt. Những người sống, họ có tắm rửa cũng vô ích, có xức nước hoa cũng vô ích luôn, họ vẫn bốc mùi thối. Vâng, nói đến chỗ đi dạo, khi ta cần phải đi chơi ngoài, hãy dành cho tôi những nghĩa trang đi, còn các bạn, các bạn cứ dạo chơi ở các công viên, hay ở đồng quê. Miếng bánh mì kẹp nhân của tôi, trái chuối của tôi, tôi ăn thấy ngon miệng hơn khi tôi ngồi ăn trên một ngôi mộ, và khi mắc tiểu, mà tôi thì cứ mắc tiểu hoài, tôi tha hồ chọn. Hoặc tôi tản bộ, hai tay chắp sau lưng, giữa những phiến đá mỏng, những phiến đá đứng thẳng, nằm dẹp, để nghiêng và tôi tuyển lọc những câu khắc trên bia mộ. Những câu khắc trên bia mộ chưa hề làm tôi chán ngán bao giờ, lúc nào cũng có ba bốn câu buồn cười tới độ tôi phải níu vào cây thánh giá, hay tấm bia, hay tượng thiên thần, để khỏi ngã. Những câu viết cho tôi, tôi đã viết từ lâu và lúc nào tôi cũng hài lòng về nó, khá bằng lòng. Những cái viết khác, mực viết chưa kịp ráo tôi đã thấy chán ghét chúng, thế nhưng văn bia của tôi thì tôi vẫn cứ thích mãi. Nó minh họa một điểm về ngữ pháp. Không may là nó có ít cơ hội sẽ được đưa lên cao khỏi cái bộ óc đã quan niệm nó, trừ phi là Nhà nước sẽ lo việc đó. Thế nhưng để có thể đào xác tôi lên, trước tiên phải tìm ra tôi, và tôi e rằng mấy ông Nhà nước tìm ra tôi khi sống khó khăn ra sao thì khi chết cũng khó khăn bằng ấy. Chính vì thế mà tôi vội vàng ghi nó ngay vào chỗ này, trước khi quá trễ:

Nơi đây yên nghỉ kẻ khật khờ

Chết liên miên tới độ sống mãi tới giờ

Có một âm tiết thừa trong câu thơ thứ nhì và là câu cuối, nhưng cái này chẳng có gì quan trọng, theo ý tôi. Người ta sẽ tha thứ cho tôi còn hơn thế nữa, khi tôi chết đi. Thế rồi chỉ may mắn một chút xíu, ta có thể được chôn cất đàng hoàng, với những người sống để tang và đôi khi còn có một góa phụ đòi đâm đầu xuống huyệt, và hầu như lúc nào cũng có câu chuyện hay ho về cát bụi, mặc dù tôi từng để ý là chẳng có gì bụi bặm hơn những cái lỗ đào loại ấy, đất hầu như lúc nào cũng là thứ đất bầy nhầy, và cả người chết cũng chẳng có gì đặc biệt cho thấy là cát bụi, trừ phi hắn, hay thị, chết cháy thành than. Dù sao cái vở hài kịch cát bụi đó coi cũng đẹp. Thế nhưng nghĩa trang của cha tôi, tôi không thấy có gì thích đặc biệt. Nó ở xa quá, giữa chốn thôn quê, nằm bên sườn đồi, và cũng quá nhỏ, quá nhỏ đi. Vả lại nó cũng coi như đã đầy, chỉ thêm vài bà góa phụ nữa là hết chỗ. Tôi thích Ohlsdorf hơn, đặc biệt là về phía Linne, trên đất Phổ, với bốn trăm mẫu xác người chật cứng, dù tôi không quen ai ở đó, trừ người dạy thú tên Hagenbeck, mà tôi chỉ biết tiếng thôi. Người ta có khắc một con sư tử trên mộ ông ta, nếu tôi nhớ đúng. Cái chết với Hagenbeck hẳn là có khuôn mặt một con sư tử. Những chuyến xe đò đi đến đến đi, đầy ắp các ông chồng góa, các bà vợ góa và những đứa con mồ côi. Những lùm cây, những hang động, những hồ nước với những con thiên nga, đem an ủi đến cho những người đau khổ. Dạo ấy là vào tháng Chạp, tôi chưa bao giờ cảm thấy lạnh đến thế, món canh cá chình ăn còn nằm trong bụng, tôi sợ chết, tôi dừng chân lại để ói, và tôi thấy thèm được như họ.

Thế nhưng, bây giờ để bước qua một đề tài ít buồn hơn, ngày cha tôi mất tôi đã phải đi ra khỏi nhà. Ông chính là người muốn tôi ở lại. Đó là một con người kỳ lạ. Một ngày nọ ông bảo, Hãy để nó yên, nó đâu làm phiền ai. Ông không biết là tôi đang lắng nghe. Cái ý nghĩ đó ông hẳn là đã nói ra hoài, nhưng những lần khác tôi không có mặt ở đấy. Người ta chưa bao giờ muốn cho tôi xem di chúc của ông, người ta chỉ nói với tôi là ông để lại cho tôi nhiều tiền lắm. Dạo ấy tôi tin, và ngày nay tôi vẫn còn tin, là, trong di chúc của ông, ông đã yêu cầu người ta để cho tôi căn phòng tôi vẫn ở lúc ông còn sống, yêu cầu người ta đem đồ đến phòng cho tôi ăn, y như trước đó. Có lẽ đây còn là điều kiện tiên quyết của mọi chuyện còn lại. Bởi vì ông hẳn là thích có cảm tưởng tôi còn sống dưới mái nhà của ông, nếu không ông đã không chống lại việc người ta đuổi tôi ra ngoài. Có lẽ chỉ là ông thương hại tôi. Nhưng tôi không tin điều này. Lẽ ra ông nên để hết ngôi nhà cho tôi, như thế tôi được yên thân, mà những người khác vả lại cũng sẽ yên thân, bởi vì như thế tôi sẽ nói với họ, Các người cứ ở lại đi, hãy coi như nhà của các người vậy! Đây là một ngôi nhà rộng mênh mông. Vâng, ông quả đã bị lừa, ông cha tội nghiệp của tôi, nếu như thật sự ông có ý định bao bọc tôi, ngay cả khi đã ở bên kia nấm mồ. Còn về tiền bạc, công bằng mà nói, họ đã đưa tiền cho tôi, ngay hôm sau ngày chôn cất cha. Có lẽ trong thực tế họ không thể làm khác hơn. Tôi bảo họ, Các người hãy giữ tiền ấy đi, và hãy cho tôi tiếp tục sống ở đây, trong căn phòng của tôi, như lúc cha còn sống. Tôi nói thêm, Xin Chúa đón nhận linh hồn cha, với hi vọng làm cho họ vui lòng. Nhưng họ không muốn thế. Tôi đề nghị với họ xin cho được phục vụ họ, vài giờ trong ngày, làm những công việc thu dọn vụn vặt mà nhà nào cũng cần có, nếu như người ta không muốn nhà mình sập xuống thành cát bụi. Làm việc vặt, đó là chuyện còn có thể làm được, tôi không biết tại sao. Tôi đề nghị với họ đặc biệt để tôi lo săn sóc cái nhà kính trồng cây. Ở đấy tôi sẵn lòng làm việc ba hay bốn giờ một ngày, trong hơi nóng, chăm sóc những cây cà chua, những cây cẩm chướng, những cây lan dạ hương, những cây giống. Trong nhà này, chỉ có cha tôi và tôi mới hiểu được những cây cà chua. Thế nhưng họ không muốn. Một ngày nọ, khi từ phòng vệ sinh trở về, tôi thấy cánh cửa phòng tôi đóng khóa và đồ đạc tôi chất đống trước cửa. Đó là để nói cho các bạn biết tôi bị táo bón như thế nào, vào cái thời ấy. Chính sự lo âu làm cho tôi bị bón, tôi nghĩ thế. Nhưng tôi có thật bị táo bón không? Tôi không nghĩ thế. Bình tĩnh nào, bình tĩnh nào. Thế tuy nhiên, tôi hẳn là có bị bón, bởi vì làm sao cắt nghĩa được cách khác hơn những buổi ngồi cầu kéo dài, những buổi ngồi cầu khủng khiếp, trong phòng vệ sinh? Hồi đó tôi không đọc bao giờ, trong cầu cũng như ở những nơi khác, tôi không mơ mộng cũng chẳng suy nghĩ, tôi mơ hồ nhìn cái cuốn lịch treo trên một cái đinh trước mắt tôi, trên đó ta thấy hình in màu một thanh niên râu ria đứng giữa một bầy cừu, hẳn đó là Giêsu, tôi lấy hai bàn tay banh hai bên mông ra và tôi rặn, một! hậy! hai! hậy!, với những động tác ch ?huyền, và tôi chỉ có gấp mỗi một chuyện, là trở về phòng mình và nằm duỗi người ra. Đó chính là táo bón, phải không? Hay là tôi đã nhầm nó với chứng ỉa chảy? Mọi thứ đều lộn xộn trong đầu óc tôi, những nghĩa trang và những lễ cưới và đủ thứ loại phân khác nhau. Đồ đạc tôi không nhiều lắm, họ đem chất đống dưới đất, sát ngay cửa, giờ đây tôi còn thấy cái đống đồ nhỏ xíu nằm đó, trong một thứ hố tường tối hù ngăn hành lang với phòng tôi. Chính trong cái khoảng trống nhỏ tí bít kín cả ba phía đó tôi phải thay quần áo, tôi muốn nói là thay cái áo khoác dài mặc trong nhà và áo ngủ để mặc vào bộ đồ đi xa, tôi muốn nói là vớ, giày, quần, áo, áo khoác, áo choàng và nón, tôi hi vọng tôi không quên cái gì khác. Tôi thử nhiều cánh cửa khác, bằng cách vặn quả nắm và đẩy ra, trước khi ra khỏi nhà, nhưng không cánh cửa nào mở được cả. Nếu tôi tìm thấy một căn phòng cửa mở tôi nghĩ là tôi sẽ cố thủ trong đó, chỉ có hơi ngạt mới lôi tôi ra khỏi phòng mà thôi. Tôi cảm thấy trong nhà có nhiều người như thường lệ, nhưng tôi không nhìn thấy ai cả. Tôi mường tượng mỗi người đều tự giam mình trong chỗ ở riêng, đang vểnh tai nghe ngóng. Thế rồi thoắt một cái mọi người ló ra ở cửa sổ, hơi lùi ra sau một chút, núp kỹ sau màn trướng, khi nghe tiếng cánh cửa hướng ra đường khép lại sau lưng tôi, lẽ ra tôi nên để cửa mở. Và thế là những cánh cửa mở và mọi người đổ ra, đàn ông, đàn bà, trẻ con, mỗi người bước ra từ phòng mình, và những tiếng nói, những tiếng thở dài, những nụ cười, những bàn tay, những chùm chìa khóa nắm trong tay, một tiếng reo lớn nhẹ nhõm, rồi đến những câu nói cảnh giác nhắc nhở, nếu như thế này thì thế kia, nhưng nếu như thế kia thì thế này, cả một bầu không khí ngày hội thật sự, ai nấy đều hiểu rõ, xin ngồi vào bàn, xin ngồi vào bàn ăn, việc xông căn phòng đợi được mà. Tất cả những cái ấy dĩ nhiên đều là chuyện tưởng tượng, bởi lẽ tôi không còn ở đó nữa. Những sự việc có lẽ đã xảy ra khác hẳn, nhưng cái cách những sự việc xảy ra thì có gì quan trọng đâu, một khi chúng xảy ra? Và tất cả những cái môi từng hôn tôi, những trái tim từng thương tôi (đúng là người ta thương yêu bằng trái tim, có phải vậy không, hay tôi lại nhầm lẫn với cái gì khác rồi?), những bàn tay từng đùa chơi với những bàn tay của tôi và những cái đầu suýt nữa đã chiếm hữu tôi! Con người thật là lạ lùng. Người cha tội nghiệp, ngày hôm ấy ông hẳn là rất bực mình, nếu như ông có thể nhìn thấy tôi, nhìn thấy chúng tôi, bực mình cho tôi, tôi muốn nói. Trừ phi là, trong cái đạo lý cao siêu thoát tục của ông, ông nhìn xa hơn thằng con trai mình, là kẻ mà thân xác chưa hoàn toàn đủ sức đối phó với mọi khó khăn.

Thế nhưng bây giờ để bước qua một đề tài vui hơn, tên người đàn bà mà tôi sắp lấy làm vợ ít lâu sau đó, tên tục, gọi là Lulu. Ít nữa là nàng xác nhận với tôi như thế, và tôi không thấy nàng có thể có lợi lộc gì khi nói dối tôi, về chuyện này. Dĩ nhiên là ta không làm sao biết chắc được mà nói. Không phải là người Pháp, nàng gọi là Loulou. Tôi cũng vậy, cũng không phải là người Pháp, tôi gọi là Loulou như nàng. Cả hai chúng tôi đều gọi là Loulou. Nàng còn cho tôi biết cả họ nàng, nhưng tôi quên mất rồi. Lẽ ra tôi nên ghi lại, trên một mẩu giấy, tôi không thích quên những danh từ riêng. Tôi làm quen với nàng trên một chiếc ghế dài, trên bờ kênh, một trong những con kênh, bởi vì thành phố chúng ta có tới hai con kênh, nhưng tôi chưa hề biết phân biệt kênh này với kênh kia. Đó là một chiếc ghế dài đặt rất đúng chỗ, lưng dựa vào một đống đất và rác rưởi khô cằn, đến độ nguyên cả bàn mông tôi được phủ kín. Hai bên sườn cũng vậy, từng phần, nhờ hai cái cây già cỗi, có thể nói là đã chết, cặp hai đầu này và đầu kia chiếc ghế dài. Chắc hẳn chính những cái cây ấy, một ngày đẹp trời nọ khi những tán lá rì rào gợn sóng, đã gợi ý, cho một người nào đó, để một cái ghế dài ở đây. Trước mặt, cách vài mét, con kênh chảy, nếu như những con kênh đều chảy, tôi thì tôi chẳng biết gì cả, thế nên ngay cả về phía ấy tôi cũng khó bị ai bắt gặp. Thế mà nàng đã bắt gặp tôi đấy. Tôi nằm dài, trời đêm dịu quá, tôi nhìn qua những cành cây trụi lá, nhờ những cành ấy mà hai cây nọ chống đỡ cho nhau trên đầu tôi, và qua những đám mây trôi rời rạc đứt đoạn, tôi thấy một góc trời đầy sao đi qua đi lại. Nhích ra cho em ngồi với, nàng nói. Động tác đầu tiên của tôi là đứng dậy bỏ đi, thế nhưng vì cơn mệt, và vì thật tình không biết đi đâu, tôi đổi ý không làm vậy. Thế là tôi rút chân lại một chút và nàng ngồi xuống. Không có gì xảy ra giữa chúng tôi, buổi tối hôm ấy, và nàng sau đó cũng bỏ đi ngay, chẳng nói với tôi một câu. Nàng chỉ hát, như cho chính nàng, và may là không hát lời, vài bài dân ca xưa, hát từng đoạn rất rời rạc, nhảy từ bài này qua bài khác, và trở lại bài nàng vừa dứt nửa chừng trước khi hát hết bài mà nàng thích hơn bài kia. Nàng hát lạc giọng nhưng nghe dễ chịu. Tôi cảm thấy tâm hồn ấy sớm mang một nỗi buồn chán không đi tới đâu, nhưng trong mọi tâm hồn đây có lẽ lại là thứ tâm hồn ít gây rầy rà hơn hết. Ngay cả chiếc ghế dài, nàng cũng mau chán nó, và về phần tôi, thì chỉ một cái liếc thôi với nàng là đã đủ. Đây thật ra là một người đàn bà cực kỳ kiên trì. Nàng trở lại ngày hôm sau và ngày hôm sau nữa và mọi việc xảy ra gần như cùng một kiểu. Một vài lời đã được trao đổi có lẽ. Ngày kế đó trời mưa và tôi nghĩ là tôi sẽ được yên thân, nhưng tôi đã lầm. Tôi hỏi nàng có phải nàng có ý định đến làm phiền tôi mỗi tôi hay không. Em làm phiền anh sao? nàng nói. Tôi cảm thấy nàng nhìn tôi. Nhưng hẳn là nàng chẳng thấy gì hơn. Hai hàng lông mi có lẽ, và một chút mũi và trán, thấy trong tối, bởi vì trời tối. Em nghĩ chúng ta thế này là thoải mái chứ, nàng nói. Cô làm phiền tôi, tôi nói, tôi không thể duỗi người khi cô ở đây. Tôi nói trong chiếc cổ áo khoác ngoài của tôi Nhưng dù thế nàng vẫn nghe được. Bộ anh thích duỗi người như vậy lắm sao? nàng nói. Cái sai lầm mà con người vẫn mắc phải, là lên tiếng nói chuyện với người khác. Thế thì anh cứ việc gác chân lên đầu gối của em, nàng nói. Tôi không đợi nàng yêu cầu lần nữa. Tôi cảm giác dưới những bắp chân tôi cặp đùi béo tròn của nàng. Nàng bắt đầu vuốt ve hai mắt cá của tôi. Hay ta đá nàng một đá vào đít nhỉ, tôi tự hỏi. Ta nói với họ về chuyện duỗi người và thế là họ nhìn thấy ngay một thân hình nằm dài. Cái mà tôi quan tâm, tôi, ông vua không có quần thần, cái mà với nó việc tôi có một thân xác đúng chỉ là chuyện tai nạn xa xôi và phù phiếm nhất trong những tai nạn, cái đó chính là sự biếng nhác trong đầu, là sự làm lắng dịu ý nghĩ về bản ngã và ý nghĩ về cái cặn bã những chuyện tầm phào rầy rà mà người ta gọi là phi ngã, và còn gọi là thiên hạ, vì làm biếng. Thế nhưng vào tuổi hăm lăm mà con người hiện đại là hắn còn phải thủ dâm, cả về mặt thể xác, thỉnh thoảng, ấy chính là phần số chung của mỗi người, chính tôi đây tôi cũng không được miễn, nếu việc ấy ta có thể gọi là thủ dâm. Nàng dĩ nhiên nhận ra ngay điều này, đàn bà họ đánh hơi dương vật lửng lơ cách xa họ tới mười kilômét và họ tự hỏi, Làm thế nào mà nó phát hiện ra mình ở đây được nhỉ? Ta không còn là ta nữa, trong những hoàn cảnh như thế, và ta mà không còn là ta nữa thì thật là vất vả, còn vất vả hơn cả khi ta là ta, dù mọi người có nói sao chăng nữa. Bởi lẽ khi ta là ta thì ta biết ta phải làm gì, để ít là ta hơn hết, còn khi ta không còn là ta thì ta lại là bất cứ ai, không thoát đi đâu được. Cái mà người ta gọi là tình yêu đó chính là lưu đày, với một tấm bưu thiếp từ quê nhà thỉnh thoảng nhận được, đó là những gì tôi cảm nghĩ, buổi tối hôm ấy. Khi nàng chấm dứt, và khi cái bản ngã của tôi, con người đã thuần hóa, hồi phục được nhờ một khoảnh khắc vô thức ngắn ngủi, tôi chỉ còn một mình. Tôi tự hỏi có phải mọi chuyện đều chỉ là do mình bịa đặt, có phải thật tình là sự việc đã xảy ra hoàn toàn khác, theo một sơ đồ mà tôi phải quên đi chăng. Thế tuy nhiên hình ảnh của nàng vẫn gắn liền với hình ảnh chiếc ghế dài, đối với tôi, không phải với chiếc ghế dài ban đêm, mà là chiếc ghế dài vào buổi tối, đến độ nói về chiếc ghế dài, y như khi nó đã hiện ra trước mặt tôi buổi tối, đối với tôi, là nói về nàng. Điều này chẳng chứng minh đuợc gì, nhưng tôi chẳng muốn chứng minh điều gì cả. Còn về chiếc ghế dài ban ngày, ta chẳng phải mất công nói tới, tôi không có ở đó nữa, tôi bỏ nó đi từ sáng sớm và chỉ trở lại đó khi hết buổi chiều. Vâng, ban ngày tôi lục lạo kiếm cái ăn, và đánh dấu những chỗ trú. Nếu các bạn hỏi tôi, và chắc chắn là các bạn muốn hỏi, tôi đã dùng số tiền cha tôi để lại vào việc gì, tôi sẽ nói cho các bạn biết là tôi chẳng dùng làm gì cả, tôi vẫn giữ nó trong túi đây. Bởi vì tôi biết rằng tôi sẽ không trẻ mãi, và mùa hè sẽ không kéo dài vĩnh viễn, cả mùa thu cũng vậy, cái tâm hồn trung lưu của tôi nói cho tôi biết vậy. Rốt cuộc tôi bảo nàng là tôi chán lắm rồi. Nàng làm phiền tôi vô cùng, cả khi vắng mặt cũng vậy. Vả lại nàng vẫn còn làm phiền tôi hoài, nhưng nó cũng như những chuyện khác mà thôi. Vả chăng bị làm phiền với tôi bây giờ cũng chẳng làm sao nữa, hoặc có làm sao thì cũng chỉ một chút, thế thì bị làm phiền, nó có nghĩa là gì vậy, tôi còn cần bị làm phiền nữa là đàng khác, tôi đã đổi hệ thống, tôi nắm đầu dây, đây là lần thứ chín hay thứ mười gì rồi, và thế là sắp chấm dứt, những cái làm phiền, những cái dàn xếp, rồi người ta sẽ không còn nói về nó nữa, không nói về nàng cũng chẳng nói về những người khác, không nói chuyện cứt ỉa cũng chẳng nói chuyện trời đất. Thế là anh không muốn em đến nữa? nàng hỏi. Thật không tin nổi là người ta có thể cứ lặp lại cái người khác vừa nói với mình, y như họ sợ phải lên dàn thiêu nếu cứ tin vào tai mình. Tôi bảo nàng thỉnh thoảng cứ đến. Thời ấy, tôi không hiểu rõ đàn bà. Vả chăng đến nay tôi vẫn không hiểu rõ họ. Cả đàn ông cũng vậy. Cả thú vật cũng vậy. Cái mà tôi hiểu rõ hơn cả, không nói ra nhiều, ấy chính là những nỗi đau của tôi. Tôi suy nghĩ hết những nỗi đau ấy, ngày nào cũng vậy, mà nghĩ mau lắm, tư tưởng nó đi mau quá, thế nhưng không phải mọi nỗi đau đều đến từ tư tưởng. Vâng, có những giờ, nhất là vào buổi chiều, tôi cảm thấy tâm trí lờ mờ, kiểu Reinhold. Thật là cân bằng. Vả lại những nỗi đau của tôi, tôi không hiểu chúng rõ. Nó hẳn là do chỗ tôi không chỉ là sự đau khổ. Cái khó là ở chỗ đó. Thế nên tôi rút lui xa dần, đến độ tôi đã phải thấy kinh ngạc và sửng sốt, nhìn từ một hành tinh khác. Rất hiếm, nhưng thế cũng đã đủ. Đời sống, cái cũng không tệ lắm. Không có gì khác hơn là đau khổ, điều này làm đơn giản biết bao nhiêu sự việc! Đâu đâu cũng là chuyện buồn thảm! Như vậy thì đây đúng là cạnh tranh rồi, và còn bất chính nữa. Tôi sẽ cho các bạn biết hết, một ngày nào đó, nếu tôi nghĩ tới, và nếu tôi có thể nói, hết tất cả những nỗi đau lạ lùng của tôi, nói chi tiết, và phân biệt từng loại riêng, để cho được sáng tỏ. Tôi sẽ nói cho các bạn biết những nỗi đau của lý trí, những nỗi đau của trái tim hay những nỗi đau cảm xúc, những nỗi đau của tâm hồn (đẹp lắm, những nỗi đau của tâm hồn), rồi đến những nỗi đau của thân thể, những nỗi đau nội tâm hoặc âm ỉ lúc đầu, rồi đến những nỗi đau hiện ra trên bề mặt, bắt đầu từ những sợi tóc và đi lần một cách có phương pháp và không có gì vội vã xuống tới tận những bàn chân, cái chỗ yêu quí của những vết chai, những chuột rút, những vết loét nẻ, những móng chân thụt, những mụn mủ bị rộp, những chỗ da lột và những chứng kỳ cục khác. Và với những ai dễ thương chịu lắng nghe tôi thì cùng dịp này, tôi sẽ kể cho nghe, y như một hệ thống mà tôi quên mất tên tác giả, những lúc không say thuốc, chẳng say rượu, cũng chẳng có ngất ngây gì, mà con người không cảm thấy gì hết. Tiếp đó dĩ nhiên là nàng muốn biết tôi hiểu chữ thỉnh thoảng như thế nào, như thế mới biết mở miệng ra nói ta sẽ mắc phải cái gì rồi. Tám ngày một lần? Mười ngày một lần? Mười lăm ngày một lần? Tôi bảo nàng hãy đến ít hơn, ít hơn nhiều, đừng đến hẳn nếu có thể, và nếu nàng không thể thì hãy đến ít được chừng nào hay chừng ấy. Vả chăng ngày hôm sau tôi bỏ không đến chỗ chiếc ghế dài, do nản thì ít mà, tôi phải nói thôi, do chiếc ghế thì nhiều, vì tình trạng của nó không đáp ứng được những yêu cầu của tôi, dù những yêu cầu ấy chỉ là tầm thường, bởi lẽ những cơn lạnh đã bắt đầu làm người ta rét run, và còn bởi những lý do khác quả là phù phiếm nếu đem nói với những đồ ngốc như các bạn, và tôi đã đến trú trong một cái chuồng bò bỏ hoang tôi phát hiện được trong những chuyến chạy lùng kiếm. Chuồng bò nằm ở góc một cánh đồng mà trên mặt tầm ma ló ra nhiều hơn cỏ và bùn nhiều hơn tầm ma, nhưng dưới đất thì có lẽ lại có nhiều đặc điểm đáng kể. Chính trong cái chuồng đầy phân bò khô và rỗng, khi tôi lấy tay chọc thủng vào nó phát ra một thứ tiếng thở dài, chính trong cái chuồng bò đó lần đầu tiên trong đời tôi, tôi sẽ sẵn sàng nói là lần cuối cùng nếu tôi có đủ mocphin trong tay để mà phung phí, tôi đã phải đấu tranh với một thứ tình cảm bấy giờ đang tự khoác cho mình, giữa lúc đầu óc tôi vẫn lạnh băng, cái tên khủng khiếp là tình yêu. Cái tạo nên vẻ đẹp của đất nước chúng ta, tất nhiên không kể sự kiện là nó có ít người, dù ở đây không ai có cách gì tìm cho ra được một cái bọc dương vật nhỏ xíu, là mọi thứ người ta đều bỏ phế không ai nhận chỉ trừ những đống phân cũ của lịch sử. Những đống phân ấy, người ta hăm hở nhặt chúng lên, người ta nhồi rơm cho chúng và đưa chúng đi trong đám rước. Bất cứ nơi nào thời đại thả xuống một cục phân mũm mĩm ghê tởm các bạn sẽ thấy có những nhà yêu nước của chúng ta, ngồi xổm xuống đất và lấy mũi hít hít, mặt mày nẩy lửa. Đây là thiên đường của những kẻ không nhà không cửa. Là cái rốt cuộc đã cắt nghĩa tại sao tôi thấy hạnh phúc. Mọi thứ đều giục ta cúi mình xuống. Tôi không thấy có cái gì liên hệ giữa những nhận xét ấy. Nhưng nếu có một liên hệ, không những một mà nhiều, thì phần tôi, tôi chẳng chút nghi ngờ. Thế nhưng những liên hệ nào? Vâng, tôi yêu nàng, đó là chữ mà tôi đã dùng để gọi, và than ôi bây giờ tôi vẫn còn dùng để gọi, cái việc mà tôi vẫn làm, hồi ấy. Tôi không có những dữ kiện về việc này, vì trước đây chưa hề yêu bao giờ, nhưng tôi có nghe người ta nói tới chuyện này, tất nhiên, ở nhà, ở trường, ở nhà thổ, ở nhà thờ, và tôi đã đọc những cuốn tiểu thuyết, viết bằng văn xuôi và văn vần, dưới sự hướng dẫn của ông thầy dạy kèm, bằng tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Ý, tiếng Đức, trong đó người ta nói rất nhiều về vấn đề này. Thế nên tôi cũng đủ tư cách đặt một cái tên gọi cho điều tôi đang làm bấy giờ, khi tôi bất chợt thấy mình đang viết chữ Lulu trên một đống phân bò cái lâu ngày, hay khi nằm dài dưới trăng, giữa đống bùn, tôi cố nhổ nguyên gốc những cây tầm ma. Đó là những cây tầm ma bự tùa, có những cây cao tới một mét, tôi nhổ chúng lên, và việc này làm tôi thấy khuây khỏa, mà bản chất tôi thì có bao giờ thích nhặt cỏ dại đâu, ngược lại, tôi mà có cỏ dại trong tay tôi còn đem tống hết vào làm phân bón. Hoa, thì lại là chuyện khác. Tình yêu làm ta đau khổ, đó là cái chắc rồi. Nhưng nói đúng, thì tình yêu nàng thuộc loại gì vậy? Tình yêu đam mê? Tôi không tin thế. Bởi vì tình yêu đam mê chính nó là cuồng dâm, có phải vậy không? Hay tôi lại nhầm nó với một loại nào khác? Có nhiều loại lắm, có phải vậy không? Loại nào cũng đẹp hơn loại nào, có phải vậy không? Tình yêu thuần khiết, chẳng hạn, nó lại cũng là một loại mới trở lại với tôi đây. Nó không vụ lợi. Hay có lẽ tôi yêu nàng bằng một tình yêu thuần khiết? Tôi khó tin được điều này lắm. Liệu tôi có vẽ tên nàng lên chỗ cứt bò năm nắng ấy không nếu tôi không yêu nàng bằng một tình yêu trong sáng và không vụ lợi? Và thêm vào đó, là vẽ với ngón tay của tôi, ngón tay sau đó tôi đã cho vào miệng mút? Coi kìa, coi kìa. Tôi cứ nghĩ tới Lulu, nếu nói thế chưa phải là đã nói hết, thì cũng đã là nói khá nhiều, theo ý tôi. Vả chăng tôi đã chán cái tên Lulu ấy rồi và tôi sẽ cho nàng một cái tên khác, lần này chỉ có một âm tiết thôi, Anne, chẳng hạn, tên này không phải chỉ một âm tiết nhưng cái ấy cũng không sao. Thế là tôi cứ nghĩ tới Anne, tôi, con người đã học được cách không nghĩ tới gì hết, có chăng là nghĩ tới những nỗi đau của tôi, rất mau, rồi tới những biện pháp cần sử dụng để không phải chết đói, hay chết lạnh, hay chết vì xấu hổ, nhưng không bao giờ bất cứ vì cớ gì nghĩ tới những người sống với tư cách là người sống (tôi tự hỏi từ này có nghĩa là gì), dù tôi có thể đã nói gì chăng, hoặc dù tôi có thể có lúc sẽ nói gì chăng, về vấn đề này. Bởi vì tôi vẫn thường nói luôn, và lúc nào tôi cũng sẽ nói những chuyện chưa bao giờ có thật hoặc đã có thật nếu các bạn muốn, và có lẽ là lúc nào cũng sẽ có thật, nhưng không phải là sự có thật mà tôi gán cho chúng. Những cái mũ kêpi, chẳng hạn, đúng là có thật, và ít có hi vọng là chúng sẽ biến mất, thế nhưng tôi chưa bao giờ đội một cái mũ kêpi, không, sai rồi. Tôi có viết đâu đó, Họ cho tôi một... cái mũ. Sự thật là “họ” chưa bao giờ cho tôi một cái mũ, tôi vẫn luôn bảo quản cái mũ của chính tôi, cái cha tôi đã cho tôi, và tôi chưa hề có một cái mũ nào khác cái ấy. Vả lại, nó đã theo tôi đến tận mồ. Thế là tôi cứ nghĩ tới Anne, rất nhiều, rất nhiều, hai chục phút, hăm lăm phút và lâu tới nửa giờ một ngày. Tôi có được những con số này là nhờ cộng những số khác nhỏ hơn. Đó hẳn là cách yêu của tôi. Như vậy có phải kết luận là tôi yêu nàng bằng loại tình yêu trí thức đã khiến tôi phát ngôn biết bao nhiêu điều bậy bạ, ở một nơi khác? Tôi không thể nào tin chuyện đó. Bởi vì, nếu tôi yêu nàng theo cách ấy, liệu tôi có thể thích thú khi vẽ ra chữ Anne trên những đống cứt bò lâu ngày? Có thích thú khi nhổ đầy tay những cây tầm ma? Và liệu tôi có cảm thấy dưới cái đầu mình cặp đùi nàng rung liên hồi, như hai chiếc gối dài bị ma ám? Để chấm dứt, để cố gắng chấm dứt cảnh ngộ này, một tối nọ tôi đi đến chỗ có chiếc ghế dài, vào cái giờ ngày trước nàng vẫn đến gặp tôi. Nàng không có đó và tôi hoài công chờ đợi nàng. Bấy giờ đã là tháng Chạp, hoặc không nữa là tháng Giêng, và đang giữa mùa lạnh, nghĩa là rất đúng, rất hợp lý, hoàn hảo, như bất cứ cái gì đúng mùa. Nhưng khi trở về tới chuồng bò là tôi dựng ngay ra một lý lẽ để cho mình một đêm thật ngon lành, và dựa trên sự kiện là giờ giấc chính thức có nhiều cách ghi khắc, trong không khí và trong bầu trời, cả trong lòng người nữa, cũng như một năm có nhiều ngày. Vậy thì ngày hôm sau tôi đến chỗ chiếc ghế dài sớm hơn, sớm hơn rất nhiều, hầu như ngay từ đầu hôm, thế mà vẫn là quá trễ, bởi nàng đã ở đó, trên chiếc ghế dài, dưới những cành cây đóng băng kêu răng rắc, trước hồ nước lạnh buốt. Tôi đã nói với các bạn đây là một người đàn bà cực kỳ kiên trì. Ngôi mộ trắng cả sương. Tôi không cảm giác gì hết. Nàng theo đuổi tôi như thế có được lợi lộc gì nào? Tôi hỏi nàng thế nhưng không ngồi xuống, mà cứ đi lui đi tới và dậm chân. Trời lạnh nên đường đi đã nhấp nhô chỗ cao chỗ thấp. Nàng trả lời tôi là nàng không biết. Nàng có thể thấy gì nơi tôi? Tôi xin nàng cho tôi biết điều này, nếu có thể. Nàng ăn mặc coi bộ ấm. Nàng đút hết hai bàn tay vào một bao tay lông. Tôi còn nhớ khi tôi nhìn cái bao tay ấy tôi đã bật khóc. Thế mà tôi không nhớ ra màu của nó. Tình hình lúc bấy giờ thật là tệ. Tôi từ trước vẫn khóc dễ, khóc mà chẳng đem lợi lộc gì về cho mình, cho tới mới đây. Nếu tôi cần phải khóc vào một giờ nào đó tôi sẽ nén không để rơi xuống một giọt nước mắt, tôi thành thật tin như thế. Tình hình bây giờ đây thật tệ. Chính những sự việc làm cho tôi khóc. Thế mặc dù tôi chẳng có gì buồn phiền. Và khi tôi bất chợt thấy mình khóc không có cớ gì rõ ràng, ấy là tôi đã nhìn thấy cái gì, thấy mà không biết. Đến độ tôi tự hỏi phải chăng chính cái bao tay phụ nữ đã làm tôi khóc, tối hôm đó, chứ đúng ra không phải là lối đi, bây giờ đất cứng và lồi lõm, nhắc tôi nhớ những viên đá lát đường, hoặc cái gì khác nữa, một cái gì đó mà có lẽ tôi đã nhìn thấy, thấy mà không biết. Có thể nói là tôi nhìn thấy nàng lần đầu. Nàng ngồi co ro và ủ kín khăn áo, đầu cúi xuống, cái bao tay với hai bàn tay để trong lòng, hai chân khép vào nhau, gót chân lơ lửng. Nàng không hình dạng, không tuổi, gần như không sống, có thể là một bà già hoặc một cô bé. Và cái cách trả lời ấy, Em không biết, Em không thể. Chỉ có tôi mới không biết mà cũng không thể. Có phải em đến là vì tôi? tôi hỏi. Vâng, nàng đáp. Vậy thì, tôi đây, tôi nói. Thế còn tôi bộ không phải vì nàng mà tôi đã đến đây? Tôi đây, tôi đây, tôi tự nhủ. Tôi ngồi xuống bên cạnh nàng nhưng lại đứng dậy ngay, đứng phắt dậy, y như vừa ngồi trên một cái bàn ủi nóng. Tôi muốn bỏ đi, để xem có phải chuyện như thế là chấm dứt hay không. Thế nhưng để an toàn hơn, trước khi bỏ đi, tôi yêu cầu nàng hát cho tôi nghe một bài hát. Tôi tưởng nàng sẽ từ chối, tôi chỉ muốn nói là không chịu hát, nhưng không, sau một lúc nàng bắt đầu cất tiếng hát, và cứ thế hát một lúc lâu, vẫn hát hoài một bài tôi nghĩ vậy, không thay đổi tư thế. Tôi không biết bài hát, tôi chưa bao giờ nghe ai hát nó và tôi sẽ không bao giờ nghe ai hát nó nữa. Tôi chỉ nhớ là nó nói về những cây chanh, hay những cây cam, tôi không còn biết là cây gì, và còn nhớ được nó nói về những cây chanh, hay những cây cam, đối với tôi thế là đã thành công rồi, vì trong số những bài hát tôi đã nghe trong đời mình, và tôi quả là có nghe hát, vì ta có thể nói là thực tế không thể có chuyện sống, ngay cả sống như tôi sống đây, mà không nghe ai hát, trừ phi là ta điếc, tôi không còn nhớ gì cả, không một chữ, không một nốt, hoặc ít chữ, ít nốt đến độ, đến độ sao, đến độ không gì cả, bởi câu này đã kéo khá dài rồi. Thế là tôi bỏ đi và vừa bỏ đi tôi vừa nghe nàng hát một bài khác, hay là đoạn tiếp của vẫn bài hát ấy, bằng một giọng nhỏ và tôi càng đi xa nó càng nhỏ dần càng nhỏ dần, và rốt cuộc im bặt, hoặc là nàng đã hết hát, hoặc là tôi đã đứng quá xa nên không thể nghe nàng được. Tôi không thích cứ phải ôm một sự bất định loại ấy, vào thời ấy; tất nhiên tôi vẫn sống trong sự bất định, bằng sự bất định thôi, thế nhưng những bất định tủn mủn ấy, thuộc lĩnh vực thể xác như người ta vẫn nói, tôi rất muốn tống khứ chúng ngay tức khắc, chúng có thể quấy rầy tôi như những con ruồi trâu, suốt mấy tuần lễ liền. Vậy nên tôi bước lùi mấy bước và dừng lại. Thoạt đầu tôi không nghe gì cả, rồi tôi nghe giọng hát, nghe một tí thôi, bởi nó vọng đến nhỏ lắm. Tôi không nghe nó, rồi tôi nghe nó, vậy nên tôi lại phải bắt đầu nghe nó, vào một lúc nào đó, thế nhưng không, vẫn không có chuyện bắt đầu, bởi lẽ nó nhẹ nhàng ra khỏi sự im lặng và bởi lẽ nó rất giống sự im lặng. Khi giọng hát rốt cuộc ngừng lại tôi vẫn còn bước về phía nó, để được biết chắc là nó đã ngừng chứ không phải chỉ hạ giọng xuống mà thôi. Rồi khi thấy thất vọng, tự nhủ, Làm sao biết được, trừ phi là mình ở bên nàng, cúi sát nàng, tôi quay trở lại và bỏ đi luôn, lòng đầy bất định. Thế nhưng vài tuần lễ sau đó, thừa sống thiếu chết, tôi lại trở lại chỗ chiếc ghế dài, như thế là lần thứ tư hay thứ năm gì đó kể từ khi tôi bỏ nàng lại, gần như cũng cùng giờ đó, tôi muốn nói là gần như dưới cùng bầu trời đó, không, cả điều này cũng không phải, bởi vì lúc nào cũng vẫn cùng bầu trời đó mà không bao giờ cùng là bầu trời đó, làm sao cắt nghĩa được điều này, tôi sẽ không cắt nghĩa nó, thế thôi. Bấy giờ nàng không có đó. Nhưng đột nhiên nàng lại có đó, tôi không biết làm sao như thế, tôi không nhìn thấy nàng đi đến, cũng chẳng nghe nàng đi đến dù tôi đã hết sức nghe ngóng. Hãy cứ bảo là trời đang mưa, để cho có cái gì thay đổi, một chút thôi. Nàng che dù, tất nhiên, nàng hẳn là phải có nhiều quần áo lắm. Tôi hỏi nàng có phải đêm nào nàng cũng đến không. Không, nàng đáp, thỉnh thoảng thôi. Chiếc ghế dài ướt quá không ai dám ngồi lên. Chúng tôi đi bách bộ tùm lum, tôi cầm tay nàng, vì tò mò, để xem làm vậy tôi có thấy thích thú gì không, nhưng tôi chẳng thấy có gì thích thú, nên tôi bỏ tay nàng ra. Nhưng tại sao lại phải có những chi tiết ấy? Để làm chậm lại cái kỳ hạn này. Bấy giờ tôi nhìn thấy mặt nàng rõ hơn một chút. Gương mặt nàng, tôi thấy nó bình thường, một gương mặt như hàng triệu những gương mặt khác. Mắt nàng lé, nhưng cái này chỉ về sau tôi mới biết. Gương mặt nàng, nó dường như không trẻ cũng chẳng già, nó như lửng lơ giữa sự tươi mát và sự héo úa. Tôi chịu đựng rất dở, vào thời ấy, cái kiểu nhập nhằng không rõ như vậy. Còn về việc gương mặt của nàng, nó có đẹp hay không, hoặc xưa nó có từng đẹp hay không, hoặc liệu nó có may mắn gì sẽ trở nên đẹp hay không, tôi thú thật là tôi không sao có ý kiến được. Tôi từng thấy những gương mặt trên ảnh chụp mà có lẽ tôi có thể gọi là đẹp, nếu tôi có được dăm ba dữ kiện về cái đẹp. Và gương mặt của cha tôi, trên giường ông nằm khi chết, có ló ra cho tôi thấy khả năng một kiểu thẩm mỹ của con người. Nhưng những gương mặt người sống, lúc nào cũng nhăn nhó, với làn da đỏ ửng, đó có phải là những đồ vật không? Tôi nắm nghía chỗ nước bất động, hay đang chảy chậm, lan tới nước trên trời rơi xuống, như thể chính nó đang khát vậy. Nàng hỏi tôi có muốn nàng hát cho nghe bài gì không. Tôi trả lời không, rằng tôi muốn nàng nói với tôi một cái gì đó. Tôi tưởng đâu nàng sắp nói với tôi là nàng không có gì để nói với tôi, tính cách nàng lẽ ra là như vậy đó. Vậy nên tôi đã ngạc nhiên một cách dễ chịu khi nghe nàng bảo là nàng có một căn phòng, ngạc nhiên một cách rất dễ chịu. Vả chăng tôi lấy làm nghi ngờ. Ai mà không có một căn phòng của mình? A, tôi nghe tiếng la ó. Em có hai phòng, nàng nói. Cô có mấy phòng, nói đúng ra? tôi hỏi. Nàng trả lời là nàng có hai phòng và một phòng bếp. Vậy là mỗi lần nói nó lại tăng lên. Cứ thế rốt cuộc nàng sẽ nhớ ra là có một phòng tắm. Có đúng là cô nói có hai phòng? tôi hỏi. Vâng, nàng trả lời. Hai phòng cạnh nhau? tôi hỏi. Rốt cuộc đã có một cuộc nói chuyện đúng nghĩa. Phòng bếp nằm ở giữa, nàng nói. Tôi hỏi nàng tại sao nàng không nói với tôi điều này sớm hơn. Phải tin là tôi không còn kiềm chế được nữa, vào thời ấy. Tôi không cảm thấy thoải mái bên cạnh nàng, trừ mỗi chuyện là tôi cảm thấy tự do nghĩ tới điều gì đó không phải là nàng, và thế là đã lớn lao lắm rồi, tới những chuyện cũ đã sống qua, hết chuyện này đến chuyện khác, và như vậy dần dà chẳng nghĩ tới gì hết, y như qua những nấc thang đi xuống một dòng nước sâu. Và tôi biết là khi rời bỏ nàng tôi sẽ mất đi cái tự do ấy.

Quả đúng đây là hai căn phòng, cách biệt nhau bởi một phòng bếp, nàng không hề dối tôi. Nàng nói lẽ ra tôi nên đi lấy đồ đạc của tôi. Tôi cắt nghĩa cho nàng biết là tôi không có đồ đạc gì. Chúng tôi ở tầng trên một ngôi nhà cũ và từ cửa sổ người nào muốn nhìn thấy núi, có thể nhìn thấy núi. Nàng đốt một ngọn đèn dầu. Em không có điện à? tôi hỏi. Không, nàng đáp, nhưng nước và hơi đốt thì có. A, tôi nói, em có hơi đốt. Nàng bắt đầu cởi quần áo. Khi đàn bà họ không có việc gì làm, họ cởi áo quần, có lẽ đó lại là điều hay hơn hết cho họ làm. Nàng cởi ra hết, với một sự chậm rãi đến voi thấy cũng phải bực tức, trừ đôi vớ dài, chắc hẳn cố ý để kích thích ham muốn của tôi lên tới tột đỉnh. Chính lúc đó tôi mới thấy là nàng lé. May đây không phải là lần đầu tiên tôi nhìn thấy một người đàn bà trần truồng, vậy nên tôi có thể ngồi lại, tôi biết là nàng sẽ không nổi giận. Tôi bảo nàng là tôi muốn xem căn phòng kia, bởi tôi chưa nhìn thấy nó. Nếu tôi đã nhìn thấy nó, tôi hẳn đã nói là tôi muốn nhìn lại nó. Anh không cởi áo quần ra sao? nàng hỏi. Ô, em biết đấy, tôi nói, tôi ít khi cởi áo quần lắm. Quả đúng thế, tôi chưa bao giờ là loại người có thể cởi quần áo bất cứ lúc nào. Thường tôi vẫn cởi giày ra khi nằm ngủ, tôi muốn nói là khi tôi chuẩn bị tư thế (tư thế!) ngủ, và sau đó là những áo quần ngoài tùy theo nhiệt độ bên ngoài. Thế là, vì không muốn làm mếch lòng, nàng buộc phải khoác đại lên người một chiếc áo ngủ và, tay cầm đèn, nàng đi theo tôi. Chúng tôi đi băng qua phòng bếp. Chúng tôi cũng vẫn có thể đi qua hành lang, về sau tôi đã nhận ra điều này, nhưng chúng tôi đã đi băng qua phòng bếp, tôi không biết vì sao. Có lẽ đó là lối đi ngắn nhất. Tôi nhìn căn phòng một cách khủng khiếp. Đồ đạc dày đặc đến độ vượt cả mọi tưởng tượng. Vậy là căn phòng này, tôi đã có nhìn thấy nó ở đâu đó rồi. Căn phòng gì lạ vậy? tôi la lên. Đây là phòng khách, nàng đáp. Phòng khách. Tôi bắt đầu tống hết đồ đạc ra qua cánh cửa đi ra hành lang. Nàng nhìn tôi làm. Nàng buồn, ít ra tôi đoán thế, bởi vì sự thật là tôi chẳng biết gì cả. Nàng hỏi tôi tôi làm gì vậy, nhưng không đợi một câu trả lời tôi nghĩ vậy. Tôi đưa ra ngoài hết món này đến món khác, có khi tới hai món cùng một lúc, và tôi chất đống chúng ngoài hành lang, sát cạnh chỗ tường tận cùng. Có cả trăm món, lớn có nhỏ có. Rốt cuộc đồ đạc lan tới ngay trước cửa, đến nỗi chúng tôi không thể ra khỏi phòng được, lại càng không thể đi vào phòng, qua cửa ấy. Chúng tôi có thể mở cửa và đóng cửa, bởi lẽ nó mở về phía bên trong, nhưng cửa thì không sao đi qua được. Nói khoa đại, là không đi qua được. Ít ra anh nên bỏ nón xuống chứ, nàng nói. Tôi sẽ nói với các bạn về cái mũ của tôi một lần khác có lẽ. Bây giờ trong căn phòng rốt cuộc chỉ còn mỗi một thứ ghế trường kỷ và vài ngăn kệ dính trên vách tường. Chiếc ghế trường kỷ, tôi kéo nó về phía cuối phòng, gần chỗ cửa lớn, còn những ngăn kệ thì ngày hôm sau tôi tháo chúng và tống hết ra ngoài hành lang, với chỗ đồ đạc còn lại. Trong khi tháo chúng ra, tôi còn nhớ cái lạ lùng, là tôi nghe chữ u xơ hay u xưa gì đó, tôi không biết chữ nào, tôi chưa bao giờ iết, tôi không biết chữ ấy có nghĩa gì và cũng chưa bao giờ tò mò tìm hiểu. Ôi những việc con người nhớ lại! Và kể lại! Khi mọi thứ được sắp xếp đâu đó tôi buông mình xuống ghế trường kỷ. Nàng không hề nhấc một ngón tay, để giúp tôi. Em mang khăn trải giường và mền cho anh đây, nàng nói. Thế nhưng khăn trải giường, tôi chẳng muốn tí nào. Em không muốn kéo màn lại sao? tôi hỏi. Chiếc cửa sổ đầy sương giá. Nó không trắng, là vì lúc ấy ban đêm, nhưng dù sao cũng có sáng lên một chút. Tôi có nằm để chân ra phía cửa lớn cũng vô ích, vì cái ánh sáng mờ và lạnh kia, nó vẫn cứ làm rầy tôi. Tôi đột ngột ngồi dậy và đổi vị trí chiếc ghế trường kỷ, nghĩa là phía lưng dài, trước đó tôi để dựa sát vào tường, tôi đưa nó trở ra ngoài. Nghĩa là cái phía hướng ra trước, để ngồi, nay quay sát vào tường. Sau đó tôi trèo vào trong, như một con chó leo vào cái rổ của mình. Em để đèn cho anh, nàng nói, nhưng tôi xin nàng đem nó đi. Thế nhỡ anh cần đi giữa đêm thì sao? nàng nói. Nàng sắp bắt đầu bàn cãi vặt rồi, tôi cảm thấy như vậy. Anh có biết phòng vệ sinh ở đâu không? nàng hỏi. Nàng có lý, tôi quên mất. Tiêu tiểu ngay trên giường, đó là cái khoái của chỉ một lúc mà thôi, còn sau đó ta cảm thấy khó chịu lắm. Em cho anh một cái bô đi tiểu đêm đi, tôi nói. Tôi xưa nay vẫn thích, nghĩa là khá thích, trong một thời gian khá lâu, những chữ bô đi tiểu đêm, nó làm tôi nhớ tới Racine, hay Baudelaire, tôi không còn biết là ai, có lẽ là cả hai, vâng, tôi lấy làm ân hận, tôi có đọc sách, và qua họ tôi đã đi tới chỗ động từ dừng lại, có thể nói là của Dante. Thế nhưng nàng không có bô đi tiểu đêm. Em có một loại ghế ngồi có đục lỗ, nàng nói. Tôi đã thấy bà cụ ngồi trên đó, ngồi cứng đơ như một cái cọc và hãnh diện, bà vừa mua nó, ấy xin lỗi, vừa nhặt nó được tại một buổi bán hàng từ thiện, trong một cuộc xổ số có lẽ, đó là một món đồ mang tính thời đại, và bà cụ dùng nó lần đầu, đúng hơn là bà cố dùng nó, và hầu như mong có ai đó nhìn thấy mình. Ta hãy hoãn lại nào, hoãn lại nào. Thế thì hãy cho tôi một cái gì làm đồ đựng thường thôi, tôi nói, tôi không có bị kiết lỵ. Nàng trở lại với một thứ soong, không phải là một cái soong thật sự tại vì nó không có cán, nó hình bầu dục và có hai quai với một cái nắp đậy. Đây là cái soong hầm thịt, nàng nói. Tôi không cần nắp đậy, tôi nói. Anh không cần nắp đậy? nàng nói. Nếu tôi nói tôi cần nắp đậy nàng hẳn sẽ nói, Anh cần nắp đậy? Tôi chuồi cái dụng cụ nhà bếp xuống dưới mền, tôi vẫn thích cầm một cái gì đó trong tay khi ngủ, như thế tôi ít sợ hơn, mà cái mũ của tôi thì hãy còn ướt mèm. Tôi quay mặt vào tường. Nàng lấy cây đèn trên mặt lò sưởi là nơi nàng vừa để nó xuống, ta hãy nói chính xác, hãy nói chính xác, phía trên tôi cái bóng nàng cử động múa may, tôi nghĩ nàng sắp bỏ tôi lại đó, nhưng không, nàng đến cúi xuống trên người tôi, trên chỗ lưng ghế. Tất cả những thứ đó, đều là của gia đình, nàng nói. Nếu tôi là nàng tôi đã bỏ đi ra rồi, đi rón rén. Nhưng nàng không nhúc nhích. Cái chủ yếu là lúc ấy tôi đã bắt đầu không còn yêu nàng nữa. Vâng, tôi đã cảm thấy dễ chịu hơn, hầu như sung sức cho những chuyến tuột dốc chậm rãi, những cuộc đắm chìm kéo dài mà từ lâu lắm tôi bị tước đoạt, lỗi vì nàng. Và tôi thì chỉ mới tới đây thôi. Thế nhưng trước tiên ngủ cái đã. Bây giờ hãy thử đuổi ta ra khỏi cửa xem, tôi nói. Với tôi dường như ý nghĩa những lời nói ấy, và ngay cái tiếng động mà chúng phát ra, tôi chỉ nhận thức được có vài giây đồng hồ sau khi đã thốt ra. Tôi ít có thói quen nói đến độ thỉnh thoảng buột ra, từ miệng, những câu nói không chê vào đâu được về phương diện ngữ pháp nhưng lại hoàn toàn thiếu, tôi không nói là về ý nghĩa, bởi vì nếu ta xem xét kỹ những câu ấy ta sẽ thấy là chúng có một, và đôi khi nhiều ý nghĩa, mà là về cơ sở. Thế nhưng tiếng nói, lúc nào tôi cũng nghe nó, tôi phát ra đến đâu tôi nghe đến đó. Đây đúng là lần đầu tiên tiếng nói của tôi vang đến tai tôi chậm tới như thế. Tôi xoay người nằm ngửa, để xem cái gì xảy ra. Nàng mỉm cười. Một lát sau nàng bỏ đi, đem theo cây đèn. Tôi nghe tiếng nàng đi băng qua phòng bếp và khép cánh cửa phòng nàng lại sau lưng. Rốt cuộc tôi lại một mình, rốt cuộc lại nằm trong bóng tối. Tôi sẽ không nói dài dòng về chỗ này. Tôi tưởng mình sẽ có một đêm ngủ ngon lành, dù ngủ lạ chỗ, nhưng không, cái đêm của tôi quả là cực kỳ rộn ràng. Sáng hôm sau tôi thức dậy mệt nhoài, quần áo xốc xếch, mền gối cũng vậy, và Anne nằm cạnh tôi, tất nhiên là trần truồng. Nàng hẳn là đã ra sức quá nhiều! Tôi vẫn còn cầm cái soong trong tay. Tôi nhìn vào bên trong. Tôi chưa dùng tới nó. Tôi nhìn cái giống của tôi. Phải chi nó biết nói. Tôi sẽ không dài dòng về việc này. Đây là đêm yêu đương của tôi.

Dần dần cuộc sống tôi ổn định, trong căn nhà này. Nàng dọn ăn cho tôi vào những giờ tôi đã chỉ định cho nàng, thỉnh thoảng nàng đến xem tôi có khỏe không và có cần gì không, nàng đổ bô cho tôi mỗi ngày một lần và dọn dẹp phòng mỗi tháng một lần. Nàng vẫn không cưỡng được cái cám dỗ muốn nói chuyện với tôi, nhưng nói chung tôi không có gì phải than phiền về nàng. Thỉnh thoảng tôi nghe tiếng nàng hát trong phòng nàng, bài nàng hát vang qua cửa phòng nàng, rồi phòng bếp, rồi cửa phòng tôi và như thế đến tận chỗ tôi nghe nhỏ đi nhưng vẫn rõ. Trừ phi là tiếng hát ấy đi qua ngả hành lang. Thỉnh thoảng nghe hát như thế, với tôi không có gì là phiền phức quá đáng. Một ngày nọ tôi xin nàng đem cho tôi một cây lan dạ hương, một cây còn sống, để trong chậu. Nàng đem cây lại cho tôi và để trên mặt lò sưởi. Trong phòng tôi, nay chỉ có chỗ trên lò sưởi là nơi ta còn có thể để những đồ vật, nếu không để chúng dưới đất. Cây lan dạ hương của tôi, tôi nhìn nó mỗi ngày. Nó màu hồng. Tôi thì tôi thích cây màu xanh hơn. Lúc đầu nó tốt lành, còn mọc ra vài cái hoa nữa, thế rồi nó chịu không nổi và rất chóng nó chỉ còn là một cái cọng cây nhão nhẹt giữa những chiếc lá ủ rũ. Cái củ của nó, ló một nửa ra khỏi đất, như đi tìm dưỡng khí, đã bốc mùi hôi. Anne muốn bứng nó đi nhưng tôi bảo nàng cứ để nó đó. Nàng muốn mua cho tôi một cây khác nhưng tôi bảo nàng tôi không muốn cây nào khác nữa. Điều làm tôi càng thấy phiền hơn, là những tiếng động khác, những tiếng cười và tiếng rên nhỏ, nghe âm ỉ đầy cả căn nhà vào những giờ nào đó, ban ngày cũng như ban đêm. Tôi không còn nghĩ tới Anne nữa, hoàn toàn không nghĩ tới, thế nhưng dù sao tôi cũng cần yên tĩnh để sống cuộc sống của tôi. Tôi có lý luận cũng vô ích, khi tôi tự nhủ không khí làm ra là để chuyên chở những tiếng động của thế giới, và những tiếng cười và tiếng rên dự phần nhiều trong số đó, tôi vẫn không bớt buồn phiền về việc ấy tí nào. Tôi không sao định được có phải là lúc nào cũng vẫn cùng một tên ấy hay là có nhiều người. Những tiếng cười và tiếng rên nhỏ kia nghe quá giống nhau! Vào thời ấy, tôi sợ những trạng huống phức tạp khốn khổ kia đến độ lần nào tôi cũng bị mắc lừa, tôi muốn nói là tôi cũng cố tìm cách biết rõ ràng đích xác. Tôi đã để rất nhiều thì giờ, suốt cả cuộc đời có lẽ, để hiểu rằng màu của một con mắt thoáng thấy, hay nguồn gốc của một tiếng động xa, đều gần với Giudecca, trong địa ngục của ngu dốt, hơn là sự hiện hữu của Thượng đế, hay sự hình thành chất nguyên sinh, hay sự hiện hữu của bản thể, và nó đòi hỏi, nhiều hơn, cái khôn ngoan hiểu biết phải chuyển hướng. Suốt một cuộc đời, kể cũng hơi nhiều, để đi tới cái kết luận an ủi ấy, ta không còn thì giờ để lợi dụng nó nữa. Vậy nên tôi đã đi tới khá xa, khi tra hỏi nàng, và nàng cho biết đấy là những người khách nàng tiếp luân phiên. Tất nhiên là tôi có thể đứng dậy và đến nhìn qua lỗ khóa, tỉ như nó không bị bịt kín, nhưng ta có thể thấy gì, qua những cái lỗ ấy? Thế ra em sống bằng nghề làm điếm? tôi hỏi. Chúng ta đang sống bằng nghề làm điếm, nàng trả lời. Em không thể bảo họ bớt gây tiếng ồn một chút sao? tôi nói, tựa như tôi đương nhiên tin điều nàng vừa nói với tôi. Tôi nói thêm, Hoặc là một loại tiếng ồn khác? Họ phải sủa ăng ẳng như vậy, nàng nói. Vậy là tôi buộc sẽ phải đi, tôi nói. Nàng tìm những cái màn phủ tường trong mớ đồ ngổn ngang của gia đình và treo lên trước cửa phòng chúng tôi, cửa phòng tôi và phòng nàng. Tôi hỏi nàng có cách gì, thỉnh thoảng, tôi có thể ăn một củ cần không. Một củ cần! Nàng la lên, làm như tôi đã vừa cho nàng hay là tôi muốn nếm một đứa bé con Do thái. Tôi lưu ý nàng là mùa củ cần sắp hết đến nơi và nếu, từ đây đến đó, nàng có thể chỉ cho tôi ăn củ cần không thôi thì tôi sẽ biết ơn nàng lắm. Chỉ ăn củ cần! nàng la lên. Củ cần có cái vị của những cây hoa tím, đối với tôi. Tôi thích củ cần bởi chúng có cái vị của hoa tím và thích hoa tím bởi chúng thơm mùi củ cần. Nếu không có củ cần trên mặt đất này thì tôi đã không thích hoa tím và nếu hoa tím không có thì đối với củ cần tôi cũng sẽ dửng dưng như với củ cải, hay cải củ. Và ngay trong hiện trạng hệ thực vật của chúng, tôi muốn nói trong cái thế giới mà củ cần và hoa tím tìm được cách sống chung, thì tôi vẫn có thể dễ dàng nhịn cả hai thứ, rất dễ dàng, cả thứ này lẫn thứ kia. Một ngày nọ nàng dám cả gan báo cho tôi biết là nàng có thai, và có thai đã bốn hay năm tháng, với tôi. Nàng đứng nghiêng bên hông và mời tôi ngắm cái bụng nàng. Nàng còn cởi áo quần ra, chắc hẳn là để chứng tỏ cho tôi thấy là nàng không có giấu một cái gối dựa dưới váy, và dĩ nhiên là để được có cái thú cởi áo quần mà thôi. Có lẽ đây chỉ là một chứng trướng bụng thường thôi, tôi nói, để trấn an nàng. Nàng nhìn tôi bằng đôi mắt to mà tôi quên mất màu gì, đúng ra là bằng con mắt to, bởi vì mắt kia rõ ràng là đang chĩa về cái xác cây lan dạ hương. Nàng càng trần truồng, mắt nàng càng lé. Anh xem này, nàng nói, đầu cúi xuống trên đôi vú, cái quầng vú nó đã đậm lên rồi đấy. Tôi thu hết tàn lực còn lại và bảo nàng, Em phá thai đi, phá thai đi, thế thì nó khỏi có đậm lên nữa. Nàng vén hết màn trướng ra để khỏi làm mất đi những chỗ tròn trĩnh khác nhau trên người. Tôi nhìn thấy ngọn núi trơ trơ, đầy hang động, bí ẩn, nơi từ sáng tới chiều tôi chỉ nghe tiếng gió, những con chim mỏ nhát và những tiếng búa xa nghe sang sảng của những người đẽo đá hoa cương nghe sang sảng. Ban ngày tôi đi dạo chơi ngoài các bụi thạch thảo nóng bức, bụi đậu kim bốc mùi thơm và mọc dại và ban đêm tôi nhìn thấy những ngọn đèn thành phố xa xa, nếu tôi muốn, và những ngọn đèn khác nữa, những ngọn hải đăng và những thuyền có đèn hiệu, mà cha tôi từng đọc tên cho tôi biết, khi tôi còn nhỏ, những tên gọi mà tôi có thể tìm thấy lại, trong trí nhớ của tôi, nếu tôi muốn, là tôi biết. Bắt đầu từ ngày hôm đó mọi chuyện trở nên xấu đi, trong căn nhà này, đối với tôi, ngày càng xấu, không phải vì nàng bỏ bê tôi, mà là theo nghĩa nàng tối ngày cứ đến báo hại tôi với đứa con của chúng ta, đưa bụng và vú ra cho tôi coi và bảo tôi rằng đứa bé sắp ra đời vào bất cứ lúc nào, nàng đã thấy nó nhảy nhót trong bụng rồi đấy. Nếu nó nhảy nhót, tôi nói, nó không phải là của tôi. Ở trong nhà này tôi chưa hề cảm thấy có gì tệ lắm, chắc chắn là vậy rồi, dĩ nhiên đây không phải đã là cái lý tưởng, thế nhưng tôi không coi thường những chỗ lợi. Tôi lưỡng lự không bỏ đi, lá đã rụng rồi, và tôi sợ mùa đông. Không nên sợ mùa đông, mùa đông cũng có những cái tốt, tuyết giữ ấm và làm giảm bớt tiếng ồn, và những ngày nhợt nhạt của nó lại qua mau. Thế nhưng tôi, vào thời ấy, tôi chưa biết là đất đai có thể dễ thương với những ai chỉ có nó, và khi còn sống, người ta có thể tìm thấy không biết bao nhiêu là mộ phần. Tôi đến chỗ kết thúc, là khi đứa bé ra đời. Nó làm tôi sực tỉnh. Thằng bé ấy, nó mắc chứng gì vậy. Tôi nghĩ là nàng có một người đàn bà bên cạnh, dường như thỉnh thoảng tôi nghe có những tiếng chân bước trong bếp. Bỏ một căn nhà ra đi khi không có ai đuổi mình ra đường, chuyện ấy làm tôi đau lòng. Tôi trườn người lên lưng ghế trường kỷ, tôi mặc áo vét, áo khoác ngoài và đội nón, tôi không quên gì hết, tôi buộc dây giày và tôi mở cánh cửa hướng ra hành lang. Một đống đồ cũ linh tinh chắn lối tôi di qua, nhưng dù thế tôi vẫn bước qua được, bằng cách leo lên, xô đẩy ầm ĩ. Tôi có nói về hôn nhân, dù sao đó cũng là một thứ kết hợp. Tôi bận tâm như vậy có lẽ là sai nhầm, những tiếng la hét kia thực là chưa có gì sánh kịp. Đây với nàng có lẽ là lần đầu. Những tiếng la hét theo tôi đến tận ngoài đường. Tôi dừng lại trước cửa nhà và lắng tai nghe ngóng. Tôi vẫn nghe những tiếng la hét đó. Nếu tôi không biết người ta la hét như thế trong nhà, thì chắc hẳn có lẽ tôi đã không nghe chúng. Nhưng vì biết rồi nên tôi nghe rõ lắm. Tôi không biết chắc lắm là mình đang ở đâu. Tôi tìm, giữa những ngôi sao và những tinh tú khác, chùm Đại hùng, nhưng tôi không nhìn thấy chúng. Tuy nhiên hẳn chúng phải ở đấy. Chính cha tôi là người đầu tiên đã chỉ chúng cho tôi. Ông cũng đã chỉ cho tôi nhiều ngôi sao khác, nhưng một mình tôi và không có ông thì lúc nào tôi cũng chỉ tìm ra được mỗi chùm Đại hùng. Tôi bắt đầu đùa với những tiếng la hét đại loại giống như trước đây tôi đã đùa với bài hát, bước tới, dừng lại, bước tới, dừng lại, nếu ta có thể gọi như thế là đùa. Hễ tôi bước đi, thì tôi không nghe chúng, nhờ tiếng bước chân của tôi. Nhưng vừa dừng chân là tôi tức khắc nghe chúng trở lại, dĩ nhiên mỗi lần nghe lại nhỏ hơn, thế nhưng một tiếng la nó to hay nó nhỏ thì ăn thua gì? Điều cần thiết, là nó ngừng. Trong nhiều năm sau đó tôi vẫn tưởng là chúng sẽ ngừng. Bây giờ thì tôi không còn tin điều ấy nữa. Lẽ ra tôi có thể có nhiều mối tình khác nữa, có lẽ. Thế nhưng tình yêu, không phải cứ muốn là có được.

(1946)

Mối tình đầu của Samuel Beckett, Hoàng Ngọc Biên dịch từ nguyên tác Premier amour (Paris: Les Éditions de Minuit, 1970) và giới thiệu, 64 trang, Nhà xuất bản Trình bầy, 1993.

➖➖➖

Phần tiếng Anh

Samuel Beckett, First Love (1946)

First published as Premier amour by Edition de Minuit, Paris 1970; English trans. published by Calder and Boyars (18 Brewer St. London) in 1973) [ISBN 0 7145 0965 5.] Square brackets in the copy below mark the end of each page in the Syrens Edition [i.e. Penguin] 1994.

***

I associate, rightly or wrongly, my marriage with the death of my father, in time. That other links exist, on other levels, between these two affairs, is not impossible. I have enough trouble as it is in trying to say what I think I know.

I visited, not so long ago, my father’s grave, that I do know, and noted the date of his death, of his death alone, for that of his birth had no interest for me, on that particular day. I set out in the morning and was back by night, having lunched lightly in the graveyard. But some days later, wishing to know his age at death, I had to return [7] to the grave, to note the date of his birth. These two limiting dates I then jotted down on a piece of paper, which I now carry about with me. I am thus in a position to affirm that I must have been about twenty-five at the time of my marriage. For the date of my own birth, I repeat, my own birth, I have never forgotten, I never had to note it down, it remains graven in my memory, the year at least, in figures that life will not easily erase. The day itself comes back to me, when I put my mind to it, and I often celebrate it, after my fashion, I don’t say each time it comes back, for it comes back too often, but often.

Personally I have no bone to pick with graveyards, I take the air there willingly, perhaps more willingly than elsewhere, when take the air I must. [8] The smell of corpses, distinctly perceptible under those of grass and humus mingled, I do not find unpleasant, a trifle on the sweet side perhaps, a trifle heady, but how infinitely preferable to what the living emit, their feet, teeth, armpits, arses, sticky foreskins and frustrated ovules. And when my father’s remains join in, however modestly, I can almost shed a tear. The living wash in vain, in vain perfume themselves, they stink. Yes, as a place for an outing, when out I must, leave me my graveyards and keep—you—to your public parks and beauty-spots. My sandwich, my banana, taste sweeter when I’m sitting on a tomb, and when the time comes to piss again, as it so often does, I have my pick. Or I wander, hands clasped behind my back, among the slabs, the [9] flat, the leaning and the upright, culling the inscriptions. Of these I never weary, there are always three or four of such drollery that I have to hold on to the cross, or the stele, or the angel, so as not to fall. Mine I composed long since and am still pleased with it, tolerably pleased. My other writings are no sooner dry than they revolt me, but my epitaph still meets with my approval. There is little chance unfortunately of its ever being reared above the skull that conceived it, unless the State takes up the matter. But to be unearthed I must first be found, and I greatly fear those gentlemen will have as much trouble finding me dead as alive. So I hasten to record it here and now, while there is yet time: [10]

Hereunder lies the above who up

  below

So hourly died that he lived on till

  now.

The second and last or rather latter line limps a little perhaps, but that is no great matter, I’ll be forgiven more than that when I’m forgotten. Then with a little luck you hit on a genuine interment, with real live mourners and the odd relict trying to throw herself into the pit. And nearly always that charming business with the dust, though in my experience there is nothing less dusty than holes of this type, verging on muck for the most part, nor anything particularly powdery about the deceased, unless he happen to have died, or she, by fire. No matter, their little gimmick with [11] the dust is charming. But my father’s yard was not among my favourite. To begin with it was too remote, way out in the wilds of the country on the side of a hill, and too small, far too small, to go on with. Indeed it was almost full, a few more widows and they’d be turning them away. I infinitely preferred Ohlsdorf, particularly the Linne section, on Prussian soil, with its nine hundred acres of corpses packed tight, though I knew no one there, except by reputation the wild animal collector Hagenbeck. A lion, if I remember right, is carved on his monument, death must have had for Hagenbeck the countenance of a lion. Coaches ply to and fro, crammed with widows, widowers, orphans and the like. Groves, grottoes, artificial lakes with swans, offer consolation to [12] the inconsolable. It was December, I had never felt so cold, the eel soup lay heavy on my stomach, I was afraid I’d die, I turned aside to vomit, I envied them.

But to pass on to less melancholy matters, on my father’s death I had to leave the house. It was he who wanted me in the house. He was a strange man. One day he said, Leave him alone, he’s not disturbing anyone. He didn’t know I was listening. This was a view he must have often voiced, but the other times I wasn’t by. They would never let me see his will, they simply said he had left me such a sum. I believed then and still believe he had stipulated in his will that I be left the room I had occupied in his lifetime and food brought me there, as hitherto. He may even have given [13] this the force of condition precedent. Presumably he liked to feel me under his roof, otherwise he would not have opposed my eviction. Perhaps he merely pitied me. But somehow I think not. He should have left me the entire house, then I’d have been all right, the others too for that matter, I’d have summoned them and said, Stay, stay by all means, your home is here. Yes, he was properly had, my poor father, if his purpose was really to go on protecting me from beyond the tomb. With regard to the money it is only fair to say they gave it to me without delay, on the very day following the inhumation. Perhaps they were legally bound to. I said to them, Keep this money and let me live on here, in my room, as in Papa’s lifetime. I added, God rest his soul, in the [14] hope of melting them. But they refused. I offered to place myself at their disposal, a few hours every day, for the little odd maintenance jobs every dwelling requires, if it is not to crumble away. Pottering is still just possible, I don’t know why. I proposed in particular to look after the hothouse. There I would have gladly whiled away the hours, in the heat, tending the tomatoes, hyacinths, pinks and seedlings. My father and I alone, in that household, understood tomatoes. But they refused. One day, on my return from stool, I found my room locked and my belongings in a heap before the door. This will give you some idea how constipated I was, at that juncture. It was, I am now convinced, anxiety constipation. But was I genuinely constipated? Somehow I [15] think not. Softly, softly. And yet I must have been, for how otherwise account for those long, those cruel sessions in the necessary house? At such times I never read, any more than at other times, never gave way to revery or meditation, just gazed dully at the almanac hanging from a nail before my eyes, with its chromo of a bearded stripling in the midst of sheep, Jesus no doubt, parted the cheeks with both hands and strained, heave! ho! heave! ho!, with the motions of one tugging at the oar, and only one thought in my mind, to be back in my room and flat on my back again. What can that have been but constipation? Or am I confusing it with the diarrhoea? It’s all a muddle in my head, graves and nuptials and the different varieties of motion. Of my [16] scanty belongings they had made a little heap, on the floor, against the door. I can still see that little heap, in the kind of recess full of shadow between the landing and my room. It was in this narrow space, guarded on three sides only, that I had to change, I mean exchange my dressing-gown and nightgown for my travelling costume, I mean shoes, socks, trousers, shirt, coat, greatcoat and hat, I can think of nothing else. I tried other doors, turning the knobs and pushing, or pulling, before I left the house, but none yielded. I think if I’d found one open I’d have barricaded myselfin the room, nothing less than gas would have dislodged me. I felt the house crammed as usual, the usual pack, but saw no one. I imagined them in their various rooms, all bolts drawn, every [17] sense on the alert. Then the rush to the window, each holding back a little, hidden by the curtain, at the sound of the street door closing behind me, I should haveleft it open. Then the doors fly open and out they pour, men, women and children, and the voices, the sighs, the smiles, the hands, the keys in the hands, the blessed relief, the precautions rehearsed, if this then that, but if that then this, allclear and joy in every heart, come let’s eat, the fumigation can wait. All imagination to be sure, I was already on my way, things may have passed quite differently, but who cares how things pass, provided they pass. All those lips that had kissed me, those hearts that had loved me (it is with the heart one loves, is it not, or am I confusing it with something else?), those hands that had played [18] with mine and those minds that had almost made their own of me! Humans are truly strange. Poor Papa, a nice mug he must have felt that day if he could see me, see us, a nice mug on my account I mean. Unless in his great disembodied wisdom he saw further than his son whose corpse was not yet quite up to scratch.

But to pass on to less melancholy matters, the name of the woman with whom I was soon to be united was Lulu. So at least she assured me and I can’t see what interest she could have had in lying to me, on this score. Of course one can never tell. She also disclosed her family name, but I’ve forgotten it. I should have made a note of it, on a piece of paper, I hate to forget a proper name. I met her on a bench, on the bank of the canal, one of the [19] canals, for our town boasts two, though I never knew which was which. It was a well situated bench, backed by a mound of solid earth and garbage, so that my rear was covered. My flanks too, partially, thanks to a pair of venerable trees, more than venerable, dead, at either end of the bench. It was no doubt these trees one fine day, aripple with all their foliage, that had sown the idea of a bench, in someone’s fancy. To the fore, a few yards away, flowed the canal, if canals flow, don’t ask me, so that from that quarter too the risk of surprise was small. And yet she surprised me. I lay stretched out, the night being warm, gazing up through the bare boughs interlocking high above me, where the trees clung together for support, and through the drifting [20] cloud, at a patch of starry sky as it came and went. Shove up, she said. My first movement was to go, but my fatigue, and my having nowhere to go, dissuaded me from acting on it. So I drew back my feet a little way and she sat. Nothing more passed between us that evening and she soon took herself off, without another word. All she had done was sing, beneath her breath, as to herself, and without the words fortunately, some old folk songs, and so disjointedly, skipping from one to another and finishing none, that even I found it strange. The voice, though out of tune, was not unpleasant. It breathed of a soul too soon wearied ever to conclude, that perhaps least arse-aching soul of all. The bench itself was soon more than she could bear and as for me, one look [21] had been enough for her. Whereas in reality she was a most tenacious woman. She came back next day and the day after and all went off more or less as before. Perhaps a few words were exchanged. The next day it was raining and I felt in security. Wrong again. I asked her if she was resolved to disturb me every evening. I disturb you? she said. I felt her eyes on me. They can’t have seen much, two eyelids at the most, with a hint of nose and brow, darkly, because of the dark. I thought we were easy, she said. You disturb me, I said, I can’t stretch out with you there. The collar of my greatcoat was over my mouth and yet she heard me. Must you stretch out? she said. The mistake one makes is to speak to people. You have only to put your feet on my knees, she said. I [22] didn’t wait to be asked twice, under my miserable calves I felt her fat thighs. She began stroking my ankles. I considered kicking her in the cunt. You speak to people about stretching out and they immediately see a body at full length. What mattered to me in my dispeopled kingdom, that in regard to which the disposition of my carcass was the merest and most futile of accidents, was supineness in the mind, the dulling of the self and of that residue of execrable frippery known as the non-self and even the world, for short. But man is still today, at the age of twenty-five, at the mercy of an erection, physically too, from time to time, it’s the common lot, even I was not immune, if that may be called an erection. It did not escape her naturally, women smell a [23] rigid phallus ten miles away and wonder, How on earth did he spot me from there? One is no longer oneself, on such occasions, and it is painful to be no longer oneself, even more painful if possible than when one is. For when one is one knows what to do to be less so, whereas when one is not one is any old one irredeemably. What goes by the name of love is banishment, with now and then a postcard from the homeland, such is my considered opinion, this evening. When she had finished and my self been resumed, mine own, the mitigable, with the help of a brief torpor, it was alone. I sometimes wonder if that is not all invention, if in reality things did not take quite a different course, one I had no choice but to forget. And yet her image remains bound, for me, [24] to that of the bench, not the bench by day, nor yet the bench by night, but the bench at evening, in such sort that to speak of the bench, as it appeared to me at evening, is to speak of her, for me. That proves nothing, but there is nothing I wish to prove. On the subject of the bench by day no words need be wasted, it never knew me, gone before morning and never back till dusk. Yes, in the daytime I foraged for food and marked down likely cover. Were you to inquire, as undoubtedly you itch, what I had done with the money my father had left me, the answer would be I had done nothing with it but leave it lie in my pocket. For I knew I would not be always young, and that summer does not last for ever either, nor even autumn, my mean soul told me so. In [25] the end I told her I’d had enough. She disturbed me exceedingly, even absent. Indeed she still disturbs me, but no worse now than the rest. And it matters nothing to me now, to be disturbed, or so little, what does it mean, disturbed, and what would I do with myself if I wasn’t? Yes, I’ve changed my system, it’s the winning one at last, for the ninth or tenth time, not to mention not long now, not long till curtain down, on disturbers and disturbed, no more tattle about that, all that, her and the others, the shitball and heaven’s high halls. So you don’t want me to come any more, she said. It’s incredible the way they repeat what you’ve just said to them, as if they risked faggot and fire in believing their ears. I told her to come just the odd time. I didn’t understand [26] women at that period. I still don’t for that matter. Nor men either. Nor animals either. What I understand best, which is not saying much, are my pains. I think them through daily, it doesn’t take long, thought moves so fast, but they are not only in my thought, not all. Yes, there are moments, particularlyin the afternoon, when I go all syncretist, a la Reinhold. What equilibrium! But even them, my pains, I understand ill. That must come from my not being all pain and nothing else. There’s the rub. Then they recede, or I, till they fill me with amase and wonder, seen from a better planet. Not often, but I ask no more. Catch-cony life! To be nothing but pain, how that would simplify matters! Omnidolent! Impious dream. I’ll tell them to you some day none the less, [27] if I think of it, if I can, my strange pains, in detail, distinguishing between the different kinds, for the sake of clarity, those of the mind, those of the heart or emotional conative, those of the soul (none prettier than these) and finally those of the frame proper, first the inner or latent, then those affecting the surface, beginning with the hair and scalp and moving methodicaLly down, without haste, all the way down to the feet beloved of the corn, the cramp, the kibe, the bunion, the hammer toe, the nail ingrown, the fallen arch, the common blain, the club foot, duck foot, goose foot, pigeon foot, flat foot, trench foot and other curiosities. And I’ll tell by the same token, for those kind enough to listen, in accordance with a system whose inventor I forget, of those [28] instants when, neither drugged, nor drunk, nor in ecstasy, one feels nothing. Next of course she desired to know what I meant by the odd time, that’s what you get for opening your mouth. Once a week? Once in ten days? Once a fortnight? I replied less often, far less often, less often to the point of no more if she could, and if she could not the least often possible. And the next day (what is more) I abandoned the bench, less I must confess on her account that on its, for the site no longer answered my requirements, modest though they were, now that the air was beginning to strike chill, and for other reasons better not wasted on cunts like you, and took refuge in a deserted cowshed marked on one of my forays. It stood in the corner of a field richer on the [29] surface in nettles than in grass and in mud than in nettles, but whose subsoil was perhaps possessed of exceptional qualities. It was in this byre, littered with dry and hollow cowclaps subsiding with a sigh at the poke of my finger, that for the first time in my life, and I would not hesitate to say the last if I had not to husband my cyanide, I had to contend with a feeling which gradually assumed, to my dismay, the dread name of love. What constitutes the charm of our country, apart of course from its scant population, and this without help of the meanest contraceptive, is that all is derelict, with the sole exception of history’s ancient faeces. These are ardently soughtf after, stuffed and carried in procession. Wherever nauseated time has dropped a nice fat turd you will find our patriots, [30] sniffmg it up on all fours, their faces on fire. Elysium of the roofless. Hence my happiness at last. Lie down, all seems to say, lie down and stay down. I see no connexion between these remarks. But that one exists, and even more than one, I have little doubt, for my part. But what? Which? Yes, I loved her, it’s the name I gave, still give alas, to what I was doing then. I had nothing to go by, having never loved before, but of course had heard of the thing, at home, in school, in brothel and at church, and read romances, in prose and verse, under the guidance of my tutor, in six or seven languages, both dead and living, in which it was handled at length. I was therefore in a position, in spite of all, to put a label on what I was about when I found myself inscribing the [31] letters of Lulu in an old heifer patyor flat on my face in the mud under the moon trying to tear up the nettles by the roots. They were giant nettles, some full three foot high, to tear them up assuaged my pain, and yet it’s not like me to do that to weeds, on the contrary, I’d smother them in manure if I had any. Flowers are a diffierent matter. Love brings out the worst in man and no error. But what kind of love was this, exactly? Love-passion? Somehow I think not. That’s the priapic one, is it not? Or is this a different variety? There are so many, are there not? All equally if not more delicious, are they not? Platonic love, for example, there’s anotherjust occurs to me. It’s disinterested. Perhaps I loved her with a platonic love? But somehow I think not. Would I have [32] been tracing her name in old cowshit if my love had been pure and disinterested? And with my devil’s finger into the bargain, which I then sucked. Come now! My thoughts were all of Lulu, if that doesn’t give you some idea nothing will. Anyhow I’m sick and tired of this name Lulu, I’ll give her another, more like her, Anna for example, it’s not more like her but no matter. I thought of Anna then, I who had learnt to think of nothing, nothing except my pains, a quick think through, and of what steps to take not to perish oS-hand of hunger, or cold, or shame, but never on any account of living beings as such (I wonder what that means) whatever I may have said, or may still say, to the contrary or otherwise, on this subject. But I have always spoken, no doubt [33] always shall, of things that never existed, or that existed if you insist, no doubt always will, but not with the existence I ascribe to them. Kepis, for example, exist beyond a doubt, indeed there is little hope of their ever disappearing, but personally I never wore a kepi. I wrote somewhere, They gave me … a hat. Now the truth is they never gave me a hat, I have always had my own hat, the one my father gave me, and I have never had any other hat than that hat. I may add it has followed me to the grave. I thought of Anna then, long long sessions, twenty minutes, twenty-five minutes and even as long as half an hour daily. I obtain these figures by the addition of other, lesser figures. That must have been my way of loving. Are we to infer from this I [34] loved her with that intellectual love which drew from me such drivel, in another place? Somehow I think not. For had my love been of this kind would I have stooped to inscribe the letters of Anna in time’s forgotten cowplats? To divellicate urtica plenis manibus? And felt, under my tossing head, her thighs to bounce like so many demon bolsters? Come now! In order to put an end, to try and put an end, to this plight, I returned one evening to the bench, at the hour she had used to join me there. There was no sign of her and I waited in vain. It was December already, if notJanuary, and the cold was seasonable, that is to say reasonable, like all that is seasonable. But one is the hour of the dial, and another that of changing air and sky, and another yet again the heart’s. [35] To this thought, once back in the straw, I owed an excellent night. The next day I was earlier to the bench, much earlier, night having barely fallen, winter night, and yet too late, for she was there already, on the bench, under the boughs tinkling with rime, her back to the frosted mound, facing the icy water. I told you she was a highly tenacious woman. I felt nothing. What interest could she have in pursuing me thus? I asked her, without sitting down, stumping to and fro. The cold had embossed the path. She replied she didn’t know. What could she see in me, would she kindly tell me that at least, if she could. She replied she couldn’t. She seemed warmly clad, her hands buried in a muff. As I looked at this muff, I remember, tears came to my eyes. [36]

And yet I forget what colour it was. The state I was in then! I have always wept freely, without the least benefit to myself, till recently. If I had to weep this minute I could squeese till I was blue, I’m convinced not a drop would fall. The state I am in nowl It was things made me weep. And yet I felt no sorrow. When I found myself in tears for no apparent reason it meant I had caught sight of something unbeknownst. So I wonder if it was really the muff that evening, if it was not rather the path, so iron hard and bossy as perhaps to feel like cobbles to my tread, or some other thing, some chance thing glimpsed below the threshold, that so unmanned me. As for her, I might as well never have laid eyes on her before. She sat all huddled and muffled up, her head [37] sunk, the muff with her hands in her lap, her legs pressed tight together, her heels clear of the ground. Shapeless, ageless, almost lifeless, it might have been anything or anyone, an old woman or a little girl. And the way she kept on saying, I don’t know, I can’t. I alone did not know and could not. Is it on my account you came? I said. She managed yes to that. Well here I am, I said. And I? Had I not come on hers? Here we are, I said. I sat down beside her but sprang up again immediately as though scalded. I longed to be gone, to know if it was over. But before going, to be on the safe side, I asked her to sing me a song. I thought at first she was going to refuse, I mean simply not sing, but no, after a moment she began to sing and sang for some time, all the time [38] the same song it seemed to me, without change of attitude. I did not know the song, I had never heard it before and shall never hear it again. It had something to do with lemon trees, or orange trees, I forget, that is all I remember, and for me that is no mean feat, to remember it had something to do with lemon trees, or orange trees, I forget, for of all the other songs I have ever heard in my life, and I have heard plenty, it being apparently impossible, physically impossible short of being deaf, to get through this world, even my way, without hearing singing, I have retained nothing, not a word, not a note, or so few words, so few notes, that, that what, that nothing, this sentence has gone on long enough. Then I started to go and as I went I heard her singing another [39] song, or perhaps more verses of the same, fainter and fainter the further I went, then no more, either because she had come to an end or because I was gone too far to hear her. To have to harbour such a doubt was something I preferred to avoid, at that period. I lived of course in doubt, on doubt, but such trivial doubts as this, purely somatic as some say, were best cleared up without delay, they could nag at me like gnats for weeks on end. So I retraced my steps a little way and stopped. At first I heard nothing, then the voice again, but only just, so faintly did it carry. First I didn’t hear it, then I did, I must therefore have begun hearing it, at a certain point, but no, there was no beginning, the sound emerged so softly from the silence and so resembled it. When [40] the voice ceased at last I approached a little nearer, to make sure it had really ceased and not merely been lowered. Then in despair, saying, No knowing, no knowing, short of being beside her, bent over her, I turned on my heel and went, for good, full of doubt. But some weeks later, even more dead than alive than usual, I returned to the bench, for the fourth or fifth time since I had abandoned it, at roughly the same hour, I mean roughly the same sky, no, I don’t mean that either, for it’s always the same sky and never the same sky, what words are there for that, none I know, period. She wasn’t there, then suddenly she was, I don’t know how, I didn’t see her come, nor hear her, all ears and eyes though I was. Let us say it was raining, nothing like a change, if only of weather. She had [41] her umbrella up, naturally, what an outfit. I asked if she came every evening. No, she said, just the odd time. The bench was soaking wet, we paced up and down, not daring to sit. I took her arm, out of curiosity, to see if it would give me pleasure, it gave me none, I let it go. But why these particulars. To put off the evil hour. I saw her face a little clearer, it seemed normal to me, a face like millions of others. The eyes were crooked, but I didn’t know that till later. It looked neither young nor old, the face, as though stranded between the vernal and the sere. Such ambiguity I found difficult to bear, at that period. As to whether it was beautiful, the face, or had once been beautiful, or could conceivably become beautiful, I confess I could form no opinion. I had seen [42] faces in photographs I might have found beautiful had I known even vaguely in what beauty was supposed to consist. And my father’s face, on his death-bolster, had seemed to hint at some form of aesthetics relevant to man. But the faces of the living, all grimace and flush, can they be described as objects? I admired in spite of the dark, in spite of my fluster, the way still or scarcely flowing water reaches up, as though athirst, to that falling from the sky. She asked if I would like her to sing something. I replied no, I would like her to say something. I thought she would say she had nothing to say, it would have been like her, and so was agreeably surprised when she said she had a room, most agreeably surprised, though I suspected as much. Who has [43] not a room? Ah I hear the clamour. I have two rooms, she said. Just how many rooms do you have? I said. She said she had two rooms and a kitchen. The premises were expanding steadily, given time she would remember a bathroom. Is it two rooms I heard you say? I said. Yes, she said. Adjacent? I said. At last conversation worthy of the name. Separated by the kitchen, she said. I asked her why she had not told me before. I must have been beside myself, at this period. I did not feel easy when I was with her, but at least free to think of something else than her, of the old trusty things, and so little by little, as down steps towards a deep, of nothing. And I knew that away from her I would forfeit this freedom.

There were in fact two rooms, [44] separated by a kitchen, she had not lied to me. She said I should have fetched my things. I explained I had no things. It was at the top of an old house, with a view of the mountains for those who cared. She lit an oillamp. You have no current? I said. No, she said, but I have running water and gas. Ha, I said, you have gas. She began to undress. When at their wit’s end they undress, no doubt the wisest course. She took off everything, with a slowness fit to enflame an elephant, except her stockings, calculated presumably to bring my concupiscence to the boil. It was then I noticed the squint. Fortunately she was not the first naked woman to have crossed my path, so I could stay, I knew she would not explode. I asked to see the other room which I had not yet seen. If I [45] had seen it already I would have asked to see it again. Will you not undress? she said. Oh you know, I said, I seldom undress. It was the truth, I was never one to undress indiscriminately. I often took offmy boots when I went to bed, I mean when I composed myself (composed!) to sleep, not to mention this or that outer garment according to the outer temperature. She was therefore obliged, out of common savoir faire, to throw on a wrap and light me the way. We went via the kitchen. We could just as well have gone via the corridor, as I realized later, but we went via the kitchen, I don’t know why, perhaps it was the shorter way. I surveyed the room with horror. Such density of furniture defeats imagination. Not a doubt, I must have seen that room [46] somewhere. What’s this? I cried. The parlour, she said. The parlour! I began putting out the furniture through the door to the corridor. She watched, in sorrow I suppose, but not necessarily. She asked me what I was doing. She can’t have expected an answer. I put it out piece by piece, and even two at a time, and stacked it all up in the corridor, against the outer wall. They were hundreds of pieces, large and small, in the end they blocked the door, making egress impossible, and a fortiori ingress, to and from the corridor. The door could be opened and closed, since it opened inwards, but had become impassable. To put it wildly. At least take off your hat, she said. I’ll treat of my hat some other time perhaps. Finally the room was empty but for a sofa and some shelves [47] fixed to the wall. The former I dragged to the back of the room, near the door, and next day took down the latter and put them out, in the corridor, with the rest. As I was taking them down, strange memory, I heard the word fibrome, or brone, I don’t know which, never knew, never knew what it meant and never had the curiosity to find out. The things one recalls! And records! When all was in order at last I dropped on the sofa. She had not raised her little finger to help me. I’ll get sheets and blankets, she said. But I wouldn’t hear of sheets. You couldn’t draw the curtain? I said. The window was frosted over. The effiect was not white, because of the night, but faintly luminous none the less. This faint cold sheen, though I lay with my feet towards the door, was [48] more than I could bear. I suddenly rose and changed the position of the sofa, that is to say turned it round so that the back, hitherto against the wall, was now on the outside and consequently the front, or way in, on the inside. Then I climbed back, like a dog into its basket. I’ll leave you the lamp, she said, but I begged her to take it with her. And suppose you need something in the night, she said. She was going to start quibbling again, I could feel it. Do you know where the convenience is? she said. She was right, I was forgetting. To relieve oneself in bed is enjoyable at the time, but soon a source of discomfort. Give me a chamber-pot, I said. But she did not possess one. I have a close-stool of sorts, she said. I saw the grandmother on it, sitting up very stiff and grand, [49] having just purchased it, pardon, picked it up, at a charity sale, or perhaps won it in a raffle, a period piece, and now trying it out, doing her best rather, almost wishing someone could see her. That’s the idea, procrastinate. Any old recipient, I said, I don’t have the flux. She came back with a kind of saucepan, not a true saucepan for it had no handle, it was oval in shape with two lugs and a lid. My stewpan, she said. I don’t need the lid, I said. You don’t need the lid? she said. If I had said I needed the lid she would have said, You need the lid? I drew this utensil down under the blanket, I like something in my hand when sleeping, it reassures me, and my hat was still wringing. I turned to the wall. She caught up the lamp off the mantelpiece where she [50] had set it down, that’s the idea every particular, it flung her waving shadow over me, I thought she was oK, but no, she came stooping down towards me over the sofa back. All family possessions, she said. I in her shoes would have tiptoed away, but not she, not a stir. Already my love was waning, that was all that mattered. Yes, already I felt better, soon I’d be up to the slow descents again, the long submersions, so long denied me through her fault. And I had only just moved in! Try and put me out now, I said. I seemed not to grasp the meaning of these words, nor even hear the brief sound they made, till some seconds after having uttered them. I was so unused to speech that my mouth would sometimes open, of its own accord, and vent some phrase [51] or phrases, grammatically unexceptionable but entirely devoid if not of meaning, for on close inspection they would reveal one, and even several, at least of foundation. But I heard each word no sooner spoken. Never had my voice taken so long to reach me as on this occasion. I turned over on my back to see what was going on. She was smiling. A little later she went away, taking the lamp with her. I heard her steps in the kitchen and then the door of her room close behind her. Why behind her? I was alone at last, in the dark at last. Enough about that. I thought I was all set for a good night, in spite of the strange surroundings, but no, my night was most agitated. I woke next morning quite worn out, my clothes in disorder, the blanket likewise, and [52] Anna beside me, naked naturally. One shudders to think of her exertions. I still had the stewpan in my grasp. It had not served. I looked at my member. If only it could have spoken! Enough about that. It was my night of love.

Gradually I settled down, in this house. She brought my meals at the appointed hours, looked in now and then to see if all was well and make sure I needed nothing, emptied the stewpan once a day and did out the room once a month. She could not always resist the temptation to speak to me, but on the whole gave me no cause to complain. Sometimes I heard her singing in her room, the song traversed her door, then the kitchen, then my door, and in this way won to me, faint but indisputable. Unless it travelled by the corridor. This did not [53] greatly incommode me, this occasional sound of singing. One day I asked her to bring me a hyacinth, live, in a pot. She brought it and put it on the mantelpiece, now the only place in my room to put things, unless you put them on the floor. Not a day passed without my looking at it. At first all went well, it even put forth a bloom or two, then it gave up and was soon no more than a limp stem hung with limp leaves. The bulb, half clear of the clay as though in search of oxygen, smelt foul. She wanted to remove it, but I told her to leave it. She wanted to get me another, but I told her I didn’t want another. I was more seriously disturbed by other sounds, stifled giggles and groans, which filled the dwelling at certain hours of the night, and even of the [54] day. I had given up thinking of her, quite given up, but still I needed silence, to live my life. In vain I tried to listen to such reasonings as that air is made to carry the clamours of the world, including inevitably much groan and giggle, I obtained no relie£ I couldn’t make out if it was always the same gent or more than one. Lovers’ groans are so alike, and lovers’ giggles. I had such horror then of these paltry perplexities that I always fell into the same error, that of seeking to clear them up. It took me a long time, my lifetime so to speak, to realize that the colour of an eye half seen, or the source of some distant sound, are closer to Giudecca in the hell of unknowing than the existence of God, or the origins of protoplasm, or the existence of self, and even less worthy [55] than these to occupy the wise. It’s a bit much, a lifetime, to achieve this consoling conclusion, it doesn’t leave you much time to profit by it. So a fat lot of help it was when, having put the question to her, I was told they were clients she received in rotation. I could obviously have got up and gone to look through the keyhole. But what can you see, I ask you, through holes the likes of those? So you live by prostitution, I said. We live by prostitution, she said. You couldn’t ask them to make less noise? I said, as if I believed her. I added, Or a diSerent kind of noise. They can’t help but yap and yelp, she said. I’ll have to leave, I said. She found some old hangings in the family junk and hung them before our doors, hers and mine. I asked her if it would not be possible, [56] now and then, to have a parsnip. A parsnip! she cried, as if I had asked for a dish of sucking Jew. I reminded her that the parsnip season was fast drawing to a close and that if, before it finally got there, she could feed me nothing but parsnips I’d be grateful. I like parsnips because they taste like violets and violets because they smell like parsnips. Were there no parsnips on earth violets would leave me cold and if violets did not exist I would care as little for parsnips as I do for turnips, or radishes. And even in the present state of their flora, I mean on this planet where parsnips and violets contrive to coexist, I could do without both with the utmost ease, the uttermost ease. One day she had the impudence to announce she was with child, and four or five months gone [57] into the bargain, by me of all people! She offered me a side view of her belly. She even undressed, no doubt to prove she wasn’t hiding a cushion under her skirt, and then of course for the pure pleasure of undressing. Perhaps it’s just wind, I said, by way of consolation. She gazed at me with her big eyes whose colour I forget, with one big eye rather, for the other seemed riveted on the remains of the hyacinth. The more naked she was the more cross-eyed. Look, she said, stooping over her breasts, the haloes are darkening already. I summoned up my remaining strength and said, Abort, abort, and they’ll blush like new. She had drawn back the curtain for a clear view of all her rotundities. I saw the mountain, impassible, cavernous, secret, where from morning to night I’d hear nothing but the wind, the curlews, the clink like distant silver of the stone-cutters’ hammers. I’d come out in the daytime to the heather and gorse, all warmth and scent, and watch at night the distant city lights, if I chose, and the other lights, the lighthouses and lightships my father had named for me, when I was small, and whose names I could find again, in my memory, if I chose, that I knew. From that day forth things went from bad to worse, to worse and worse. Not that she neglected me, she could never have neglected me enough, but the way she kept plaguing me with our child, exhibiting her belly and breasts and saying it was due any moment, she could feel it lepping already. If it’s lepping, I said, it’s not mine. I might [59] have been worse off than I was, in that house, that was certain, it fell short of my ideal naturally, but I wasn’t blind to its advantages. I hesitated to leave, the leaves were falling already, I dreaded the winter. One should not dread the winter, it too has its bounties, the snow gives warmth and deadens the tumult and its pale days are soon over. But I did not yet know, at that time, how tender the earth can be for those who have only her and how many graves in her giving, for the living. What finished me was the birth. It woke me up. What that infant must have been going through! I fancy she had a woman with her, I seemed to hear steps in the kitchen, on and off. It went to my heart to leave a house without being put out. I crawled out [60] over the back of the sofa, put on my coat, greatcoat and hat, I can think of nothing else, laced up my boots and opened the door to the corridor. A mass of junk barred my way, but I scrabbled and barged my way through it in the end, regardless of the datter. I used the word marriage, it was a kind of union in spite of all. Precautions would have been superfluous, there was no competing with those cries. It must have been her first. They pursued me down the stairs and out into the street. I stopped before the house door and listened. I could still hear them. If I had not known there was crying in the house I might not have heard them. But knowing it I did. I was not sure where I was. I looked among the stars and constellations for the Wains, but could not find [61] them. And yet they must have been there. My father was the first to show them to me. He had shown me others, but alone, without him beside me, I could never find any but the Wains. I began playing with the cries, a little in the same way as I had played with the song, on, back, on, back, if that may be called playing. As long as I kept walking I didn’t hear them, because of the footsteps. But as soon as I halted I heard them again, a little fainter each time, admittedly, but what does it matter, faint or loud, cry is cry, all that matters is that it should cease. For years I thought they would cease. Now I don’t think so any more. I could have done with other loves perhaps. But there it is, either you love or you don’t. [62]

[ End ]

➖➖➖